انتقال آکورد و تغییر گام قطعه در حین نوازندگی

نوازنده ممکن است بخواهد در حین اجرای یک قطعه‌ی موسیقی، آهنگ را با گامی متفاوت از آن‌چه در ابتدا نوشته شده بود، بنوازد. برای انجام این کار، از تکنیکی به نام انتقال (transposition) استفاده می‌کند.

انتقال چیست؟

انتقال فرآیندی است که نوازنده ،طی آن، یک قطعه‌ی ساخته شده‌ی موسیقی را از گام اصلی‌اش به گام دیگری تغییر می‌دهد؛ نوازنده هر آکورد و هر نت را به تناسب یک گام جدید تغییر داده و در این صورت صدای قطعه بالاتر یا پایین‌تر از آن‌چه در ابتدا بود، شنیده خواهد شد.
انتقال می‌تواند شامل رفتن از یک گام ماژور به یک گام مینور (مانند رفتن از D ماژور به D مینور)، یا رفتن از یک گام تونال به یک مُد (مانند رفتن از گام #F مینور به مُد #F دورین) باشد.

دوعلت ایجاد انتقال

علت‌های مختلفی وجود دارد که یک نوازنده تصمیم بگیرد انتقال ایجاد کند، اما این علل معمولا به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1. ساده‌تر ساختن اجرای موسیقی: دلیل شماره یک نوازندگان برای ایجاد انتقال این است که نواختن قطعه را آسان‌تر کنند. فرض کنید در حال اجرای آهنگی هستید که در اصل برای یک خواننده‌ی تنور مرد نوشته شده، مانند «Sittin’ On the Dock of the Bay» اثر Otis Redding؛ «Redding» این آهنگ را در گام «سُل» اجرا کرده که بم‌ترین نت آن G3 است. حال اگر فرض کنید خواننده‌ی اصلی که می‌خواهد این آهنگ را بازخوانی کند، زنی با گستره‌ی صوتی آلتو باشد؛ خواندن نت G3 پایین برای او بسیار سخت است، چراکه حتی اگر بتواند به آن برسد، آن نت به سختی قابل شنیدن خواهد بود. یکی از گزینه‌ها این است که کل آهنگ را یک اکتاو به سمت بالا ببرید تا G3 پایین به G4 تبدیل شود. اما سپس با مشکلی در طرف دیگر مواجه خواهید شد؛ نت‌های بالا ممکن است در فرکانس خیلی بالا قرار گیرند. راه حل این است که آهنگ را به یک گام جدید منتقل کنید، جایی که هم نت‌های پایین و هم نت‌های بالا به راحتی در محدوده‌ی صدایی آلتو قرار گیرند.
2. تغییر ماهیت اساسی یک قطعه: گاهی اوقات ممکن است که یک نوازنده بخواهد بر روی یک آهنگ شناخته شده، مهر انحصار بگذارد؛ انتقال آهنگ از یک گام به گام دیگر می‌تواند این امکان را فراهم کند. آهنگ شاد «La Bamba» از «Ritchie Valens» را تصور کنید که کاملا بر اساس آکوردهای اصلی ساخته شده است. حالا تصور کنید که هر یک از آن آکوردهای ماژور به آکورد مینور تبدیل شود و ملودی کمی تنظیم شود تا با نت‌های گام جدید مطابقت داشته باشد؛ این یک برداشت جسورانه از آهنگ خواهد بود و احتمالا در میان صدها نسخه کاور اجرا شده در طول سال‌ها، متمایز جلوه خواهد کرد.

چگونه ملودی را انتقال دهیم؟

برای انتقال یک قطعه‌ی موسیقی، شما باید به آکوردها و نت‌های آن به چشم فواصل (intervals) نگاه کنید.
برای انتقال ملودی، باید کمی اطلاعات در رابطه با گام‌ها و درجات آن‌ها داشته باشید. در ادامه، اصول اولیه را برای شما آورده‌ایم:

عنصر اصلی موسیقی غربی، گام ماژور است که از 7 نت تشکیل می‌شود. این نت‌ها از پایین‌ترین فرکانس تا بالاترین آن‌ها به شرح زیر هستند؛

• درجه‌ی 1 : ریشه‌ی گام
• درجه‌ی 2 : یک پرده‌ی کامل بالاتر از ریشه
• درجه‌ی 3 : یک پرده‌ی کامل بالاتر از درجه‌ی 2
• درجه‌ی 4 : یک نیم‌پرده بالاتر از درجه‌ی 3
• درجه‌ی 5 : یک پرده‌ی کامل بالاتر از درجه‌ی 4
• درجه‌ی 6 : یک پرده‌ی کامل بالاتر از درجه‌ی 5
• درجه‌ی 7 : یک پرده‌ی کامل بالاتر از درجه‌ی 6

پس از این درجات، با یک فاصله‌ی نیم‌پرده، دوباره به نت ریشه اما در یک اکتاو بالاتر خواهید رسید.

دومین عنصر مهم سازنده‌ی موسیقی غربی، گام مینور طبیعی است. این گام به گام ماژور شباهت دارد، اما جای فواصل پرده و نیم‌پرده در آن کمی متفاوت هستند؛

• درجه‌ی 1 : ریشه‌ی گام
• درجه‌ی 2 : یک پرده‌ی کامل بالاتر از ریشه
• درجه‌ی 3 : یک نیم‌پرده بالاتر از درجه‌ی 2
• درجه‌ی 4 : یک پرده‌ی کامل بالاتر از درجه‌ی 3
• درجه‌ی 5 : یک پرده‌ی کامل بالاتر از درجه‌ی 4
• درجه‌ی 6 : یک نیم‌پرده بالاتر از درجه‌ی 5
• درجه‌ی 7 : یک پرده‌ی کامل بالاتر از درجه‌ی 6

در ادامه برای رسیدن به ریشه‌ی گام، در یک اکتاو بالاتر، به یک فاصله‌ی پرده‌ی کامل نیاز داریم. در گام مینور طبیعی، معمولا درجات 3،‌ 6 و 7 گام را درجات «بمل شده» می‌گوییم، پس ممکن است که بگوییم نت‌های یک گام مینور طبیعی به شرح تصویر زیر هستند؛

هنگام انتقال یک ملودی، به این نکته توجه کنید که نت‌های اصلی در چه درجاتی از گام قرار گرفته‌اند. برای مثال آهنگ «Free Fallin» از «Tom Petty و The Heartbreakers» را در نظر بگیرید؛

• آهنگ اصلی در گام «فا ماژور/ F» است.
• نت‌های گام «F – G – A – Bb – C – D – E» هستند.
• این بدان معناست که درجه‌ی اول گام یا همان ریشه‌ی گام، نت «فا/ F» است. «سل/ G» درجه‌ی دوم، «لا/ A» درجه‌ی سوم، «سی بمل/ Bb» درجه‌ی چهارم و ….

۴ نت اول آواز Petty، «فا/ F»، «سل/ G»، «لا/ A»، «فا/ F» هستند؛ (She’s a good girl). اگر بخواهیم از دید انتقال به آن‌ها نگاه کنیم،‌ باید آن‌ها را با درجاتشان در نظر بگیریم،‌ به این حالت؛ 1 – 3 – 2 – 1.

حال بیایید این ملودی را به گام «ر بمل ماژور/ Db» انتقال دهیم؛

• نت‌های گام «ر بمل ماژور»، Db – Eb – F – Gb – Ab – Bb – C هستند.
• ما می‌خواهیم ملودی 1 -3- 2- 1 را نگه داریم.
• بنابراین ۴ نت اول انتقال یافته Db – Eb – F – Db خواهند بود.

اگر با دید فواصل نگاه کنید؛ تا آن‌جایی که بدانید هر نت به کدام گام ارتباط دارد، می‌توانید انتقال را به هر گامی انجام دهید.

چگونه آکوردها را انتقال دهیم؟

انتقال توالی آکوردها بسیار شبیه به انتقال ملودی است. فقط این بار به جای فکر کردن به درجات گام، باید به نت‌نویسی با نماد اعداد رومی فکر کنیم. در ادامه، نحوه‌ی عملکرد آن را آورده‌ایم:

گام ماژور دارای توالی تریاد‌ها است که روی درجات خود گام ساخته می‌شوند. (تریادها: آکوردهایی با سه نت که شامل درجات ریشه، سوم و پنجم هستند) این آکوردها را با اعداد رومی، همان‌طور که در ادامه آورده‌ایم، نشان می‌دهند؛

• I : یک تریاد ماژور که بر روی درجه‌ی اول گام ساخته می‌شود.
• ii : یک تریاد مینور که بر روی درجه‌ی دوم گام ساخته می‌شود.
• iii : یک تریاد مینور که بر روی درجه‌ی سوم گام ساخته می‌شود.
• IV : یک تریاد ماژور که بر روی درجه‌ی چهارم گام ساخته می‌شود.
• V : یک تریاد ماژور که بر روی درجه‌ی پنجم گام ساخته می‌شود.
• vi : یک تریاد مینور که بر روی درجه‌ی ششم گام ساخته می‌شود.
• viiº : یک تریاد کاسته که بر روی درجه‌ی هفتم گام ساخته می‌شود.

وقتی این اعداد رومی را به گام‌های خاصی اختصاص دهیم، مجموعه‌ی خاصی از آکوردها را دریافت خواهیم کرد. برای مثال، بیایید «فا ماژور»، گام آن آهنگ «Tom Petty» را در نظر بگیریم، آکوردهای مرتبط با آن گام عبارتند از؛

• فا ماژور (I)
• سل مینور (ii)
• لا مینور (iii)
• سی بمل ماژور (IV)
• دو ماژور (V)
• ر مینور (vi)
• می کاسته (viiº)

در آهنگ «Free Fallin»،‌ توالی اولیه F Bb | Bb F C است، که با نماد رومی به شکل I IV | IV I V خواهد بود و برای مثال اگر بخواهیم آهنگ را به گام «سی ماژور» انتقال دهیم، باید از آکوردهای IV، I و V آن گام استفاده کنیم و آن را به صورت #B E | E B F اجرا کنیم.

بنابراین اگر گروهی بخواهد آهنگ «Free Fallin» را بازخوانی کند اما گستره‌ی صوتی خواننده‌ی گروه مشابه با تام پتی نباشد، می‌تواند از این سیستم اعداد رومی برای انتقال آهنگ به گامی استفاده کند که در آن گام، ملودی متناسب با گستره‌ی صوتی خواننده باشد.

نحوه‌ی انتقال آکورد در گام مینور

در یک گام مینور طبیعی، آکوردهایی قرار دارند که در زیر آورده‌ایم؛

• i : یک تریاد مینور که بر روی درجه‌ی اول گام ساخته می‌شود.
• iiº : یک تریاد کاسته که بر روی درجه‌ی دوم گام ساخته می‌شود.
• bIII : یک تریاد ماژور که بر روی درجه‌ی سوم گام ساخته می‌شود. (گاها این درجه را درجه‌ی سوم بمل شده می‌نامیم)
• iv : یک تریاد مینور که بر روی درجه‌ی چهارم گام ساخته می‌شود.
• V : یک تریاد ماژور که بر روی درجه‌ی پنجم گام ساخته می‌شود.
• bVI : یک تریاد ماژور که بر روی درجه‌ی ششم گام ساخته می‌شود. (گاها این درجه را درجه‌ی ششم بمل شده می‌نامیم)
• bVII : یک تریاد ماژور که بر روی درجه‌ی هفتم گام ساخته می‌شود. (گاها این درجه را درجه‌ی هفتم بمل شده می‌نامیم)

برای انتقال قطعه به یک گام مینور، همان اقداماتی را انجام می‌دهیم که در انتقال قطعه به یک گام ماژور به کار بردیم. زمانی که نحوه‌ی عملکرد گام‌ها در شیوه‌ی انتقال توسط اعداد رومی را بیاموزید، می‌توانید انتقال به هر گامی را انجام دهید.

منبع: MasterClass