با سازهای خانواده‌ ویولن آشنا شویم

خانواده‌ی ویولن که ما امروزه در ارکسترها می‌بینیم، شامل سه ساز؛ ویولن، ویولا و ویولن‌سل (چِلّو) است و ساز کنترباس (باس) علی‌رغم شباهت ظاهری، از این خانواده نیست و در خانواده‌ی یک ساز قدیمی‌تر به نام ویول قرار دارد. در این مطلب در مجله پیانو باربد با خانواده‌ی ویولن آشنا می‌شویم.

آن زمان که سالن‌های کنسرت محل رقص و آواز درباریان بودند و غیر نجیب‌زادگان به آن‌ها راه نداشتند، سازهای زهی سازهای اصلی کنسرت بودند. اصولا سازهای زهی، سازهایی با صدای نرم‌تر از بقیه هستند و به همین علت تعداد زیادی از آن‌ها در هر ارکستر وجود دارد که سمت راست ارکستر مستقر می‌شوند. خانواده‌ی ویولن که ما امروزه در ارکسترها می‌بینیم شامل سه ساز ویولن، ویولا و ویولن‌سل است.
در ارکستر سازهای زهی، ویولن‌ها به ویولن اول و ویولن دوم تقسیم می‌شوند؛ ویولن اول‌ها معمولا قسمت دشوارتر را به عهده دارند. ویولاها کمی بزرگ‌تر و بم‌تر از ویولن هستند و ویولن‌سل‌ها و کنترباس‌ها بم‌ترین صدا را در میان سازهای زهی ایجاد می‌کنند.

ویولن

ویولن کوچک‌ترین ساز خانواده‌ی سازهای زهی است، با این حال، خودش نیز در اندازه‌های مختلف ساخته می‌شود. ویولن، سازی است که انواع متنوعی دارد و می‌توان مناسب ذائقه‌ی هر ویولنیست، مدلی متفاوت پیدا کرد. ویولن آکوستیک کلاسیک، سنتی‌ترین نوع ویولن است، اما ویولن‌های الکتریک و الکتریک-آکوستیک هم میان ویولنیست‌ها محبوبیت دارند. این‌که شما با خانواده‌ی سازهای زهی که خانواده‌ی ویولن بزرگ‌ترین عضو آن است بیشتر آشنا باشید، شما را برای انتخاب و خرید ساز مناسب‌تان، یاری می‌دهد. لغت امروزی «ویولن» از لغت ایتالیایی violino که به معنای ویولای کوچک است، آمده. ویولونیست‌ها، صدا را با کشیدن آرشه بر روی یک سیم یا بیشتر تولید می‌کنند. ویولن‌نواز همچنین می‌تواند با ضربه زدن به سیم‌ها (با دست دیگر) تولید صدا کند. ویولن اولین بار در قرن شانزدهم در ایتالیا شناخته شد که با تغییرات بسیار در قرن هجدهم و نوزدهم روبه‌رو شد. صدای ویولن زیر‌ترین صدا در این خانواده است.

ویولن اول و دوم در ارکستر چیست؟

بیشتر مردم وقتی با اصطلاح «ویولن اول» و «ویولن دوم» برخورد می‌کنند، فکر می‌کنند که با دو نوع ویولن متفاوت مواجه هستند، در حالی که این‌ها دقیقا یک نوع ساز هستند ولی قسمت‌های متفاوتی را در ارکستر اجرا می‌کنند. معمولا گروه ویولن اول، بخش اعظم ملودی را اجرا می‌کنند و صدای بالاتری دارند و گروه ویولن‌های دوم، کمی پایین‌تر اجرا می کنند و بخش‌های میانی را اجرا می‌کنند.

اندازه‌ی ویولن

برای این‌که در هنگام نواختن ویولن راحت باشید، این موضوع خیلی مهم است که ویولنی با اندازه‌ی مناسب خودتان را خریداری کنید. اندازه‌ی مناسب ویولن مرتبط است با طول بازوها، کف دست‌ها و انگشتان نوازنده. بهترین راه این است که اندازه‌های مختلف را امتحان کنید و ببیند که کدام برای شما مناسب‌تر است. سایز مناسب برای بزرگسالان ۴/۴ است. گاهی بعضی از بزرگسالان احساس می‌کنند، خصوصا وقتی می‌خواهند از انگشت کوچک دست‌شان استفاده کنند، باید زیادی کش بیایند. راه حل این احساس این است که از سایز ۷/۸ استفاده کنند. این سایز کمی کوچکتر از سایز ۴/۴ است ولی در عوض شما احساس راحتی بیشتری دارید. به این اندازه‌ی ویولن گاهی «ویولن لیدی» هم می‌گویند.
معمولا بچه‌ها این سایز ویولن را استفاده نمی‌کنند و مستقیم از سایز ۳/۴ به ۴/۴ می‌روند. فکر نکنید که اندازه‌ی ۱/۴ نسبت به ۴/۴ یک چهارم است! تفاوت این دو سایز چیزی در حدود ۳ سانتیمتر است.
در ادامه می‌توانید جدولی از اندازه‌های ویولن مناسب برای هر سن را ببینید:

۳-۴ سال: ۱/۸
۴-۶ سال: ۱/۶
۵-۷ سال: ۱/۴
۶-۸ سال: ۱/۲
۷-۱۰ سال: ۳/۴
۹ سال تا بزرگسال: ۷/۸
۱۰ سال تا بزرگسال: ۴/۴

ویولن کودکان

کودکان معمولا از سازهای زهی کوچک‌تر از بزرگسالان استفاده می‌کنند. ویولن‌ها در سایزهای کوچک برای آموزش ویولن به هنرجویان کودک ساخته می‌شوند. بیشتر ابعاد کوچک برای برنامه‌ی آموزش ویولن برای کودکان از ۳ سالگی تهیه شده‌اند.

سیم ویولن

سه نوع سیم استاندارد در ویولن استفاده می‌شود: سیم فلزی، سیم‌های ‌GTU یا روده‌ی تابیده شده، سیم‌های ترکیبی از روده و روکش فلز. سیم‌ها در اوایل از روده‌ی گوسفند (که به نام catgut یا زه شناخته می‌شوند) یا روده‌ی ساده که کشیده و خشک و در هم پیچیده شده بود، ساخته می‌شدند. در اوایل سال‌های قرن بیستم، سیم‌های ویولن هم از روده و هم از ابریشم و هم آلومینیوم یا فولاد ساخته می‌شدند. سیم‌های مدرن ممکن است از روده یا فولاد سفت یا فولاد به هم بافته یا سایر مواد ترکیبی با سایر فلزها ساخته شوند. به طور کلی سیم‌ ویولن زمان عمر محدودی دارد. صرف نظر از مواردی مانند پوسیده شدن سیم‌ها، نوازندگان ویولن معمولا سیم‌ها را به این خاطر تعویض می‌کنند که دیگر صدای درست نمی‌دهند. طول عمر سیم به کیفیت سیم و شدت نوازندگی بستگی دارد.

ویولن الکتریک یا سایلنت ویولن

همان‌طور که گیتار الکتریک داریم، ویولن الکتریک هم داریم. در ویولن الکتریک دیگر جعبه‌ی صدا وجود ندارد و به همین دلیل شکل ظاهری این نوع ویولن بسیار متنوع است. صدای ویولن الکتریک می‌تواند با آمپلی‌فایر تقویت شود. وقتی قصد خرید یک ویولن الکتریک را دارید، بدانید که می‌خواهید آن را برای چه منظور به کار ببرید؛ برای تمرین در خانه یا وصل کردن به آمپلی‌فایر و اجرای روی استیج می‌خواهید. این نوع ویولن کمک می‌کند تا بدون ایجاد مزاحمت برای دیگران، هر زمان که خواستید به تمرین بپردازید. به علاوه با وجود جک خروجی صدا شما قادر خواهید بود تا ویولن خود را به هر آمپلی‌فایر یا سیستم صوتی استاندارد دل‌خواه متصل کرده و از آن برای اجرا با صدایی بلند و رسا بهره بگیرید. ویولن‌های الکتریک ممکن است اصلا از چوب ساخته نشوند، چراکه صدای آن‌ها به مشخصات آکوستیکی ویژه‌ی ساختمان ساز وابسته نیست.

ویولن ۵ سیمی

این ویولن دارای یک سیم بم اضافه‌تر نسبت به ویولن‌های دیگر است. این ویولن این قابلیت را برای نوازنده ایجاد می‌کند که بتواند قطعات خود را در گستره‌ی صوتی بیشتری بنوازد. علاوه بر سیم‌های E، G، D و A که در ویولن‌های معمول وجود دارد، این ویولن یک سیم اضافه‌تر هم دارد به نام سیم C. انگیزه‌ی ساخت این ویولن این بود که سازی در اختیار داشته باشیم که محدوده‌ی صدایی ویولن و ویولا را با هم داشته باشد. ویولن ۵ سیمی از ویولن معمولی بزرگ‌تر و از ویولا کوچک‌تر است. ویولن‌های ۵ سیمی بیشتر اوقات الکتریک هستند.

ویولا

ویولا (ویولن آلتو) کمی بزرگ‌تر از ویولن است و صدای بم‌تری دارد. کوک ویولا به ترتیب از بم به زیر عبارت است از: «دو، سل، رِ، لا». ویولا چهار سیم دارد که مانند ویولن کوک می‌شوند. از نظر اندازه، طول ویولا حدود ۵ سانتی‌متر بیشتر از ویولن است و به همین دلیل صدای آن یک فاصله‌ی پنجم بم‌تر است. ویولا اغلب بیشتر از ویولن‌ اول، برای همراهی قطعات در ارکستر سمفونیک مورد استفاده قرار می‌گیرد. ویولا هم مانند ویولن دوم در میانه‌ی ارکستر نقش ایفا می‌کند. ویولا ساز خوبی برای شروع نوازندگی مبتدیان بزرگسال است. اگر به گروه‌نوازی علاقه‌مند هستید، ویولا انتخاب خیلی خوبی برای شما است. نوازندگان ویولا (ویولیست)، کمیاب هستند و همیشه به آن‌ها نیاز است. هم‌چنین یکی از دشواری‌های نواختن ویولن، جلوگیری از سوت زدن سیم E است که در نواختن ویولا اساسا دیگر با این مشکل مواجه نیستید، به همین خاطر می‌تواند انتخاب خوبی برای شروع باشد. البته مهم‌ترین نکته این است که ببینید صدای کدام ساز را بیشتر دوست دارید. برای دستیابی به این موضوع بهتر این است که به موسیقی‌های متنوع گوش بدهید تا سلیقه‌ی خودتان را پیدا کنید.
تکنیک ویولن آلتو کمابیش همان تکنیک ویولن است اما فاصله‌ی زیادتر سیم‌ها و آرشه‌ی سنگین‌تر، امکاناتی کمتر از ویولن به این ساز می‌دهد. شکل این ساز از قرن شانزدهم تا به حال تغییری نکرده است.

ویولن سل (چلو)

ویولن‌سل، از ویولا بزرگ‌تر و یک اکتاو بم‌تر است. چِلّو به خاطر اندازه‌اش باید به صورت نشسته نواخته شود. انتهای آن یک پین وجود دارد که به صورت تکیه‌گاه عمل می‌کند و نوازنده آن را بین زانوهای خود قرار می‌دهد. می‌توانید در هر ارکستر سمفونیکی، ویولن‌سل را ببینید. برای این ساز قطعات سولوی (تک‌نوازی) زیبایی هم نوشته می‌شود.

کنترباس

این ساز را به نام‌های زیادی می‌شناسند، از جمله؛ دوبل باس، کنترباس و باس. پژوهشگران درباره‌ی اصل‌و‌نسب این ساز اتفاق نظر ندارند، برخی معتقدند که کنترباس در واقع جزء خانواده‌ی ویولن نیست و عضو خانواده‌ی یک ساز قدیمی‌تر از ویولن، به نام «ویولا دا گامبا» یا «ویول» است. کنترباس بم‌ترین صدا را بین خانواده‌ی سازهای زهی ارکستری ایجاد می‌کند. کنترباس به دو روش نواخته می‌شود: مثل ویولن با کشیدن آرشه روی سیم‌ها و یا به روش پیتزیکاتو. روش پیتزیکاتو بیشتر وقتی باس در موسیقی جاز نواخته می‌شود، مورد استفاده می‌گیرد. در این روش با زخمه زدن دست راست و حرکت دست چپ روی دسته‌ی ساز، صدا ایجاد می‌شود و در این روش نوازنده‌ی کنترباس در حالت ایستاده این ساز را می‌نوازد.

در ویدیوی زیر، سازهای زهی ارکستری معرفی شده‌اند که شامل خانواده‌ی ویولن می‌شود. با گوش دادن به صدای هر کدام از این سازها متوجه تفاوت رنگ صدای سازهای زهی خواهید شد:

منابع:
Violin Lounge
Superprofمحصولات پرفروش

محصولات پرفروش