عود، لوت و گیتار از یک خانواده سازی هستند. اما قدیمیترین عضو این خانواده که قدمتش به چند هزار سال پیش میرسد، عود است. عود معمولا ۱۰ الی ۱۲ سیم دارد و مضراب آن به طور سنتی از پر پرندگان تهیه شده است. امروزه برای نواختن عود از مضرابهای پلاستیکی استفاده میشود. عود بر خلاف گیتار پرده (فرت) ندارد.
ساز لوت از ساز عود به وجود آمد. لوت در قرن ۹ میلادی به اروپا راه یافت. کمی بعدتر برای اینکه با سبک موسیقی باروک که موسیقی آن دوران بود، تناسب پیدا کند و بتواند در گامهای موجود در موسیقی غربی بنوازد، به آن فرت (پرده) اضافه شد. لوت تعداد سیمهای بیشتری نسبت به عود داشت، معمولا چیزی بین ۱۵ تا ۲۴ سیم.
لوت هم مثل عود با پر پرندگان نواخته میشود.
گیتار مدرنترین ساز در این خانواده است که فرتبندی دارد، با دست یا با پیک نواخته میشود و ۶ سیم دارد. بسته به اینکه در چه سبکی گیتار بنوازید از دست یا پیک برای نواختن استفاده میکنید.
باربد، موسیقیدان برجسته ایرانی در دربار خسروپرویز، نوازندهٔ زبردست عود (بربت، رود) بوده است. برخی معتقدند واژه «بربت» برگرفته از نام «باربد» است. به نظر نام این نوازنده چیرهدست بر رویسازی که پیشتر رود نام داشت ماندگار شده باشد.
درباره «باربد» در این مطلب: موسیقدانان ایران باستان: باربد و نوای عود او، بیشتر بخوانید.
عود در مقایسه با گیتار
عود و گیتار هر دو صدای گرم و نسبتا بم ایجاد میکنند (در مقایسه با سهتار، ویولن و…)، میتوان گفت رنگ صوتی نسبتا مشابه دارند. عود نسبت به گیتار به شما آزادی بیشتر در نوازندگی میدهد، از این نظر که میتوانید از قواعد موسیقی کلاسیک گذر کنید، اگر میخواهید نتهایی را بنوازید که روی کلاویههای پیانو پیدا نمیشوند، این ساز گزینه مناسبی برای شماست. چون عود پرده یا فرت ندارد این امکان را به نوازنده میدهد که هر فرکانسی را که میخواهد در سه اکتاو موجود آن بنوازند. این موضوع به معنای این است که نواختن «ربع پرده» که در موسیقی غربی وجود ندارد با عود امکانپذیر است. نتهای ربعپرده، نتهایی هستند با فرکانسی بین فرکانس کلیدهای پیانو. یک گیتار معمولی را که ۲۰ فرت دارد تصور کنید، حالا تصور کنید که فاصله بین هر دو فرت، یک فرت دیگر هم باشد، این چنین تعداد نتهایی که میشود با این ساز نواخت به دو برابر افزایش مییابد. در موسیقی سنتی ایرانی، موسیقی ترکی و موسیقی عربی از همین فواصل استفاده میشود و همین باعث تمایز اصلی موسیقی بومی این سرزمینها با موسیقی غربی میشود.
در این ویدیوی زیبا، صدای عود و گیتار را در کنار هم بشنوید، و شباهتها و تفاوتهای زیبای این دو ساز همخانواده را ببینید!
نکته دیگری که در نوازندگی عود در مقایسه با سازهای غربی و به طبع، گیتار وجود دارد، سنت «بداههپردازی» است. در موسیقی سنتی ایرانی و به طور کلی موسیقی منطقه خاورمیانه، گاهی کل یک اجرا به بداههپردازی نوازنده میگذرد، این چیزی است که در موسیقی غربی ریشهای ندارد. در آغاز قرن بیستم و با ظهور سبک موسیقی جاز البته دنیای غرب هم با بداههپردازی در اجرا آشنا شد و اگر شما سابقه نوازندگی در سبک جاز را داشته باشید با بداههپردازی آشنا هستید. هنگام بداههنوازی، دیگر نیازی ندارید به موسیقی که عینا در برگ نت آمده مقید باشید، میتوانید درک خودتان را از آن موسیقی اجرا کنید.
عود سازی همهکاره است. اگر این ساز را بنوازید، میتوانید موسیقی ایرانی، عربی، ترکی، چینی، ژاپنی و یونانی را بنوازید. عود نه تنها مادر گیتار، بلکه مادر ماندولین، بوزوکی، پیپای چینی و بیوای ژاپنی هم است.
منبع:
oud for guitarists