ورود پیانو به ایران
اولین ورود پیانو به ایران در زمان ناصرالدین شاه اتفاق افتاد، یعنی زمانی که سفیر ناپلئون بناپارت پیانویی پنج اکتاو که کوچک‌تر از پیانوهای معمول است را به ایران آورد و تقدیم شاه کرد. این پیانو مدت‌ها در دربار خاک می‌خورد زیرا شاه نمی‌دانست با آن چه کند.
مدتی بعد وقتی ناصرالدین شاه به فرانسه سفر کرد در بازدید از یک نمایشگاه پیانو در پاریس، چند پیانو برای دربار خود سفارش داد. این پیانوها به ایران آمدند اما همچنان شخصی نبود که نواختن آنها را بداند. بالاخره یکی از موسیقی‌دان‌های دربار به نام محمدصادق خان اولین کسی بود که موفق شد پیانو بنوازد.
محمدصادق خان (سرورالملک)
محمدصادق خان نوازنده چیره‌دست سنتور در دربار ناصرالدین شاه و رئیس گروه موسیقی دربار بود. او بر اساس شباهت‌هایی که بین نواختن سنتور و پیانو وجود دارد سعی کرد با شیوه‌ی نواختن این ساز آشنا شود. او در واقع اولین موسیقی‌دان ایرانی بود که دست به پیانو برد و همچنین اولین کسی بود که کوک پیانو را ایرانی کرد. گفته می‌شود کوک شور پیانو از ابتکارات او است. محمدصادق خان مدتی معلم پیانوی دختر ناصرالدین شاه نیز بود. در این زمان بعضی از زنان دیگر دربار ناصری نیز نواختن پیانو را یاد می‌گرفتند.
در دوران ناصرالدین شاه، دولت ایران یک رهبر ارکستر نظامی فرانسوی به نام ژان باتیست لومر را به ایران دعوت و او را استخدام کرد.
او اولین سرود نظامی ایران را ساخت که دسته‌ی موزیک نظامی به رهبری خودش آن را اجرا کرد. لومر همچنین اولین کتاب تئوری موسیقی در ایران را با ترجمه‌ی مزین‌الدوله به چاپ رساند. حضور این شخص راه را برای ورود سازهای غربی از جمله پیانو به ایران هموار کرد.
غلامرضا سالار معزز
غلامرضا خان مین‌باشیان (سالار معزز) از شاگردان لومر بود که بعدها دستیار او شد و مدتی با همکاری او به تدریس پیانو مشغول شد. پس از سرورالملک، او نخستین کسی بود که پیانو را ایرانی کوک می‌کرد و با آن ردیف‌های آوازی ایرانی را می‌نواخت. او یک سرود رسمی در جریان انقلاب مشروطیت ساخت و بیشتر سرودهای نظامی آن زمان ساخته‌ی اوست.
غلامحسین مین‌باشیان
پسر غلامرضا سالار معزز بود و اولین ارکستر سمفونیک ایران را تاسیس کرد.
مشیر همایون شهردار
او پیانو را نزد محمدصادق خان سرورالملک آموخته و نخستین کسی بود که نواختن آکورد در موسیقی ایرانی را رایج کرد. گفته می‌شود که سبک او در نوازندگی پیانو به نوازندگی سنتور بسیار شبیه بود، زیرا سال‌ها نزد محمدصادق خان سنتورنوازی کرده بود. ابداع پیش‌درآمد را نیز به مشیر همایون نسبت داده‌اند:
«می‌گویند وقتی که بنا باشد کنسرتی داده شود، در هنگام تمرین رکن الدین خان پیشنهاد کرد خوب است اول قطعه‌ای با هم بنوازیم و بعد از آن به آواز بپردازیم، سؤال شده کدام قطعه را بنوازیم؟ پیشنهاددهنده گفت من آهنگی به این سبک دارم. حضار میل به شنیدن آن پیدا کردند و سازنده آن آهنگ آن را نواخت و مورد پسند واقع شد. بنا به پیشنهاد مشیر همایون شهردار به مناسبت اینکه پیش از درآمد آواز زده می‌شود به پیش‌درآمد موسوم شد.»
او زمانی به دعوت یک کمپانی برای پُرکردن صفحه به لندن رفت. صفحه‌ای به آوازخوانی رضاقلی میرزا ظلی از معروف‌ترین اجراهای او است. صفحه‌های دشتی و راست‌پنجگاه او نیز تک‌نوازی‌هایی است که آینه‌ی مهارت و هنر او در نوازندگی پیانو هستند و به آثاری ماندگار تبدیل شده‌اند.
مرتضی محجوبی
محجوبی پیانو را نزد حسین هنگ‌آفرین، از شاگردان لومر فرانسوی، آموخت. او خیلی زود در پیانو سرآمد زمان خود شد. محجوبی علاوه بر نوازندگی، چندین تصنیف و پیش‌درآمد و رنگ نیز تصنیف کرده‌است. تصنیف‌هایش پلی است میان تصنیف‌های عارف قزوینی و علی اکبر شیدا و تصنیف‌های زمانه‌اش. تصنیف «من از روز ازل دیوانه بودم» از آثار اوست.
او برای خود نتی اختراع کرده بود. نت نویسی او تماماً ایرانی است و با نت نویسی غربی کاملاً تفاوت دارد. در این شیوه، نوشتن از راست به چپ صورت می‌گیرد و هیچ خط حاملی وجود ندارد، تمام علائم نیز مشخص شده‌است.
محجوبی را چیره‌دست‌ترین نوازنده‌ی پیانو به سبک ایرانی می‌دانند.
جواد معروفی
معروفی در اولین سال تاسیس رادیو در این مرکز به فعالیت پرداخت. او در ارکستر گلها سولیست، رهبر ارکستر و تنظیم‌کننده بود. از آثار او می‌توان به فانتزی ژیلا و خواب‌های طلایی اشاره کرد.
اجرای قطعه خواب‌های طلایی با پیانو را بارها شنیده‌ایم. شما را به تماشای اجرای متفاوت این قطعه با سه‌تار و قانون دعوت می‌کنیم.
او در نواختن پيانو برای موسيقی ايرانی، بیشتر از روش مشير هـمايون اقـتباس می کرد. اما شيوه‌ای ويژه و يکتا داشت که تکـنيک در آن آشکار بود. معـروفی بيش از چهل سال سابقـه فعاليت در زمينه آهـنگ‌سازی دارد. او و پدرش نخستين کسانی محسوب می شوند که قـطعاتی در دامنه موسيقی ايرانی برای پيانو ساخته و تنظيم کرده‌اند.
معروفی درباره حضور خود در رادیو می‌گوید:
“از بدو تاسيس راديو در سال هـزار و سیصد و نوزده در آنجا هـم مشغول شدم. در آن موقع سنی نداشتم ولی هـم نوازنده‌ی پيانو بودم و هـم رهـبر ارکستر شماره يک. سال اولی که راديو تاسيس شد، در اولين ارکستر راديو اين نوازنده‌ها بودند: صبا، حبيب سماعی، حسين تهرانی، مرتضی نی‌داوود و خود من. بعدها که برنامه گلها تاسيس شد من رهـبر ارکستر آن شدم و نوازنده پيانو و سوليست هـم بودم. برای ارکستر گـلها هـم قطعاتی تنظيم می‌کردم.”
همچنین در جایی از شاگردان خود و کسانی نام برده که در نوازندگی پیانو دنباله‌رو سبک او هستند:
“سبک من را انوشيروان روحانی، اردشير روحانی، افـليا پرتو، مهين زرين پنجه و ساسان محبی خوب می نوازند. آنها شاگردان خوبـم بوده‌اند. آنها هم موسيقی ايرانی را می‌دانند هـم موسيقی غـربی را. موسيقی ايرانی را وقتی به شاگرد درس می‌دهـيـم که دست روان داشته باشد و موسيقی کلاسيک را زده باشد. چون موسيقی کلاسيک دست را روان و نت‌خوانی را قوی می‌کند. بعدا موسيقی ايرانی به او درس می‌دهـيـم، چون موسيقی ايرانی تکنيک مفصلی دارد.“
منبع
ویکی پدیا
ماهور
جواد معروفی
مبانی موسیقی، کیوان جعفری‌نژاد، سروین آزاد
