در اکثر متونی که درباره ساز هارمونیکا (سازدهنی) موجود است، حتما با نام هارپ هم برخورد میکنید. چرا در حالیکه این ساز از سیم استفاده نمیکند به نام هارپ شهرت یافته است. شاید برخی از کسانی که از پیشینه ساز «هارپسیکورد» خبر دارند، در ابتدا فکر کنند که شاید هارمونیکا هم مثل هارپسیکورد از نظر ساختار به ساز هارپ یا چنگ شبیه است. در این مطلب در مجله پیانو باربد به این پرسش می پردازیم.
هر دوی اسمهای هارپ و هارمونیکا که برای نامیدن سازی به کار میروند که در ایران به نام «سازدهنی» مشهور است، در واقع اسامی هستند که در اصل متعلق به سازهای دیگری بودهاند. هارمونیکا یا سازدهنی در دورهای معروف به «دوره رمانتیک» در تاریخ موسیقی، اختراع شد، دورهای که در آن بتهوون و شوبرت میزیستند. در آن زمان، در دکوراسیون باغها، سازی به کار میرفت به نام «هارپ بادی». ایئولین هارپ یا هارپ بادی (Aeolian harp) سازی است که از طریق باد نواخته میشد. آیولوس، در اسطورههای یونان، پادشاه جزیره شناور آیولیا و خدای زمینی بادها است و این ساز منسوب به او، بوده است. این ساز را در فضایی آزاد، جایی که باد بتواند سیمهای آن را به ارتعاش دربیاورد، قرار میدادند. این درحالی است که ساز هارمونیکا سیم ندارد و در آن reed یا زبانههایی به کار رفته که از یک طرف آزاد هستند و جریان هوایی که حاصل دمیدن نوازنده در مجرای ساز است آنها را به ارتعاش درمیآورد، با این حال اولین سازندگان هارمونیکا به خاطر فضای شاعرانهای که نام «هارپ بادی» داشت، این ساز را با این نام میخواندند.
اولین سازندگان این ساز در کشورهای آلمانی زبان به آن «هارپ دهانی» (mund harfe) هم میگفتند درحالیکه دیگر سازندگان آلمانی به آن «هارمونیکای دهانی» (mund harmonika) میگفتند. نام هارمونیکا دراصل از سازی به نام «گلس هارمونیکا» (glass harmonica) قرض گرفته شده است. این ساز متشکل از تعدادی لیوان شیشهای است. نوازنده با نوک انگشتان مرطوب لبه این لیوانها را مالش میدهد و صدای آنها را درمیآورد.
موضوع دیگری که کمک کرد تا نام هارپ برای سازدهنی یا هارمونیکا، رایج شود کتابهایی است که از اوایل ۱۸۳۰ میخواستند هارپ و هارمونیکا را مقایسه کنند. در دهه ۱۸۸۰، یک مدل هارمونیکا ساخته شد که مدل «فرنچ هارپ» (French Harp) نام گرفت و همین موضوع باعث شد تا مقدمهای درباره آن نوشته شود و همین موضوع نیز سبب شد تا در منطقه آمریکای جنوبی، به این ساز «هارپ» گفته شود.
منبع:
dummies
