اصطلاح موسیقی کلاسیک در یک معنای کلی برای اشاره به موسیقی غربی تا قبل از دوران مدرن به کار می‌رود. اما یادآوری این نکته لازم است که در دسته‌بندی تاریخی این موسیقی، دوره «کلاسیک» دورانی است که پس از گذر از دوره‌های میانه، رنسانس و باروک فرا می‌رسد و ویژگی‌های سبکی خود را دارد. در این سلسله‌نوشتار به‌صورتی مختصر با مهم‌ترین ویژگی‌ها و شرایط حاکم بر موسیقی غرب در زمان‌های مختلف آشنا می‌شویم.
دوره رمانتیک (۱۹۰۰-۱۸۲۰)
موسیقی در دوره رمانتیک با هنرهای دیگر (به‌ویژه ادبیات) ارتباط نزدیکی داشت و همچون هنرهای دیگر این دوره تکیه‌اش بر تخیل، هیجان و فردیت بود. در این دوران، بتهوون به عنوان هنرمندی آزاد، سرمشق و الهام‌بخش موسیقی‌دانان بود.
نهضت سیاسی ناسیونالیسم (ملی‌گرایی) بر موسیقی این دوره تاثیر گذاشت. آهنگ‌سازان ناسیونالیست، ملودی یا ریتم رقص‌های بومی، افسانه‌های عامیانه و تاریخ سرزمینشان را به عنوان مبنایی برای خلق آثاری چون اپراها و پوئم سمفونیک‌ها به‌گونه‌ای به کار می‌گرفتند که از آن طریق ملیت آن‌ها قابل تشخیص باشد.
بعضی از آهنگ‌سازان این دوره هم ملودی‌هایی با رنگ و بوی شرقی یا سرزمین‌های دوردست می‌نوشتند. به این مفهوم، اگزوتیسم (شگفت‌گرایی) می‌گفتند. مثلا اپرای «کارمن» اثر بیزه آهنگ‌ساز فرانسوی درباره ماجرایی در اسپانیا است، یا اثر ارکستری شهرزاد، ساخته کورساکف آهنگ‌ساز روس، حال و هوایی عربی را تداعی می‌کند.
در قرن نوزدهم گونه‌ای از موسیقی به نام موسیقی برنامه‌ای نیز به اوج خود رسید. این نوع موسیقی مبتنی بر داستان، شعر یا یک ایده است. سه نوع اصلی موسیقی برنامه‌ای برای ارکستر وجود دارد: سمفونی برنامه‌ای، اوورتور کنسرت و پوئم سمفونیک. اوورتور رومئو و ژولیت اثر چایکوفسکی، نمونه‌ای در این ژانر است. در این اثر که از نمایش‌نامه شکسپیر الهام گرفته شده است، موسیقی پر اضطراب و سراسیمه، نمایان‌گر خصومت خانواده‌های رقیب، ملودی نرم و لطیف بیان‌گر عشق دوران جوانی و ریتم مارش عزا، تجسم‌بخش سرنوشت مصیبت‌بار دلدادگان است.
آثار پیانویی دوره رمانتیک
در قرن نوزدهم، پیانو دچار تغییرات و اصلاحاتی شد و صدای آن کامل‌تر، غنی‌تر و از نظر کوک و حجم صدا وسیع‌تر شد. تقریبا تمام آهنگ‌سازان دوره رمانتیک، آثاری برای پیانو تصنیف کرده‌اند. آثار پیانویی قطعات بسیار متنوعی را شامل می‌شد، مانند:
رومنس
آوازهای بدون کلام
پرلود
نکتورن (موسیقی شبانه)
ایمپرومپتو ( به معنای در لحظه)
بالاد
اینترمتزو (اینترلود یا میان برنامه)
راپسودی
و رقص‌هایی مثل والس، مازورکا و پولونز
در این دوره پیشرفت بزرگی از نظر تکنیک نوازندگی اتفاق افتاد که منجر به پیدایش واژه ویرتئوز به معنای موسیقی‌دانی با قابلیت‌های تکنیکی استثنایی شد.
آواز در دوره رمانتیک
دوره رمانتیک دوران شکوفایی آثار آوازی بود؛ آوازهایی سرشار از آرزو و حسرت، افسردگی عشق ناکام، افسانه و طبیعت.
لید آلمانی (برای آواز تنها و پیانو) مهم‌ترین آوازی بود که در این دوره رشد کرد. دو نوع لید اصلی وجود دارد:
آواز استروفیک که فرم بیشتر آوازهای عامیانه است و در آن همه بندهای شعر با موسیقی یکسانی همراه می‌شوند.
آواز همخوان با کلام که برای هر بند از شعر موسیقی متفاوتی ساخته می‌شود. این نوع بهتر می‌تواند حال و هوای دگرگون‌شونده شعر و اتفاقات دراماتیک اشعار را در کنار هم قرار دهد.
آهنگ‌سازان مهم دوره رمانتیک
فرانتس شوبرت
نخستین استاد هنر آواز رمانتیک بود و اولین آواز مهم خود را براساس شعری از گوته در سن هفده سالگی ساخت.
نیکولو پاگانینی
بزرگ‌ترین نوازنده ویولن که تکنیک نوازندگی این ساز را متحول کرد. تکنیک باورنکردنی وهمچنین حرکات نمایشی او با ویولن باعث شد درباره او انواع شایعه‌ها رواج داشته باشد. معروف‌ترین آن‌ها این بود که پاگانینی روحش را به شیطان فروخته است تا از او این تکنیک‌های فوق‌العاده را بیاموزد.
روبرت شومان
از او به عنوان تجسم رمانتیسم در موسیقی یاد می‌کنند. او پایه اصلی نهضت رمانتیک و بزرگ‌ترین منتقد موسیقی در اروپا بوده است. شومان برای تحصیل در رشته حقوق وارد دانشگاه لایپزیک شد اما با شنیدن موسیقی پاگانینی تصمیم گرفت که موسیقی‌دان شود و نوازندگی پیانو را آغاز کرد، همان سال‌ها انگشتان دستش دچار ناراحتی جدی شد و پس از آن فقط به آهنگ‌سازی پرداخت. او با کلارا ویک، دختر استادش ازدواج کرد.
شومان در زمینه موسیقی آوازی نیز قطعات زیادی تصنیف کرده است. او در اواخر عمر دچار افسردگی شدید شد و دو سال پس از تجربه یک خودکشی ناموفق، در یک آسایشگاه روانی درگذشت.
کلارا ویک شومان
کلارا، همسر شومان و دختر فریدریک ویک، استاد سرشناس پیانو بود. او آهنگ‌ساز و یکی از پیانیست‌های پیشرو در سده نوزدهم محسوب می‌شد و بسیاری از آثار روبرت شومان و یوهانس برامس را اجرا می‌کرد.
فردریک شوپن
شوپن آهنگ‌سازی است که تقریبا تمام آثارش را برای پیانو آفریده است. به همین دلیل او را «شاعر پیانو» نامیده‌اند. او قطعاتی به نام نکتورن یا قطعه شبانگاهی ساخته است که آثاری پیانویی، کند، تغزلی و ویژه خلوت شبانه هستند. از دیگر آثار او می‌توان به «اتود انقلابی»، «مارش روم»، فانتزی امپرومپتو و تعداد زیادی والس، بالاد و دیگر رقص‌های محلی اشاره کرد.
در ویدیو زیر، دو اجرا از اتود انقلابی شوپن را مشاهده می‌کنید. نخست اجرای ریختر، از بهترین پیانیست‌های قرن بیستم و سپس اجرای خاتیا بونیاتیشویلی، پیانیست جوان و توانمند گرجستانی که امروزه توجه زیادی را به خود جلب کرده است:
فرانتس لیست
این موسیقی‌دان در دهه ۱۸۴۰ با نوازندگی باورنکردنی‌اش اروپا را مبهوت کرد. پوئم سمفونیک یا تن‌پوئم از ابداعات مهم لیست است که مانند اوورتور کنسرت، قطعه‌ای برنامه‌ای، ارکستری و تک موومانی است و براساس یک تصویر یا ایده ساخته می‌شود. مرسوم کردن رسیتال پیانو را نیز به لیست نسبت می‌دهند.
ریچارد واگنر
واگنر، آهنگ‌ساز اواخر قرن نوزدهم با اپراها و فلسفه هنری‌اش، علاوه بر موسیقی‌دانان، شاعران، نویسندگان و نمایشنامه‌نویسان را نیز تحت تاثیر خود قرار داد. واگنر برای تاکید بر ارتباط تنگاتنگ موسیقی و نمایش در اپراهایش، این آثار را درام موسیقایی می‌نامید. ارکسترهای مورد نظر او معمولا بسیار بزرگ و اپراهایش بسیار طولانی بودند. تاثیر او به گونه‌ای بود که اپراخانه‌ای به طرح او و فقط برای اجرای درام‌های موسیقایی عظیم و غول آسایش در آلمان ساخته شد. مهم‌ترین اثر او مجموعه اپراهای حلقه نیبلونگ، شامل چهار اپرا است که بر مبنای اساطیر اقوام آریایی شمال اروپا ساخته شده است.
منبع
مبانی موسیقی، کیوان جعفری‌نژاد، سروین حزین