واژه‌ی دینامیک در موسیقی، به حجم صدا یا نت اشاره دارد. این واژه بخشی از طیف گسترده‌ای از عبارات بیان و تفسیر موسیقی است که در یک قطعه نوشته می‌شود.
علائم دینامیک مقادیری خاص از حجم را نشان نمی‌دهند و نسبت به عوامل مختلف؛ از سایز اتاقی که در آن به اجرا می‌پردازید تا سبک یا تاریخچه‌ی قطعه متفاوت هستند.
علائم دینامیک عموما با اصطلاحات اختصاری ایتالیایی نوشته می‌شوند؛
ممکن است که در قطعه با حرف «p» مواجه شوید؛ این حرف مختصر شده‌ی کلمه‌ی پیانو (Piano) بوده و به این معناست که آرام و به صورت ملایم نوازندگی کنید.
کلمه‌ی ایتالیایی فورته (Forte) که به معنای بلند و قوی نواختن است، با حرف اختصاری «f» نشان داده می‌شود.
در میان این دو دینامیک، حجم‌های صدایی دیگری نیز وجود دارند؛ متزوفورته (Mezzo forte) و متزوپیانو (Mezzo piano). متزوفورته (Mezzo forte) به معنای نیمه قوی و متزوپیانو (Mezzo piano) به معنای نیمه ضعیف است.
گاهی اوقات ممکن است کلمه‌ی «più» که معنی آن «بیشتر» است، در کنار کلمات «Piano» و «Forte» دیده شود، به طور مثال؛ «più piano» به معنای آرام‌تر و ملایم‌تر است.
«Pianissimo/ پیانیسیمو» با علامت اختصاری «pp»، دو برابر ضعیف تر از «Piano» و «Fortissimo/ فورتیسیمو» با علامت اختصاری «ff»، دو برابر قوی‌تر از فورته اجرا می‌شود.
وقتی آهنگساز بخواهد جلوه‌ای قوی‌تر را در قطعه نشان دهد، از علامت «fff» که ۳ برابر قوی‌تر از فورته است، استفاده می‌کند و در حالت برعکس، علامت «ppp» که ۳ برابر ضعیف‌تر از پیانو اجرا می‌شود را به کار می‌برد.
دینامیک‌های دیگر مانند کلمه‌ی «Subito forte»، به معنی ناگهان بلند و کلمه‌ی «forte piano» که علامت اختصاری آن «fp» است، این معنا را دارد که ابتدا قوی و ناگهان ضعیف اجرا کنید.
اسفورزاندو (Sforzando) و آکسان‌ها (Accents)؛ هر دو بر روی هر نتی که اعمال شوند، آن نت‌ها شروعی قوی خواهند داشت.
در جاهایی از موسیقی که از کرشندو (Crescendo) یا دیمینوئندو/ دکرشندو (Decrescendo/Diminuendo) استفاده می‌شود، موسیقی به تدریج بلند یا ملایم می‌شود. علائم اختصاری این دو اصطلاح، .cresc و Dim بوده و یا به شکلی که در تصویر زیر آمده، آن‌ها را نشان می‌دهند:
عناصر تکنیک ویولن مربوط به تحقق موفقیت‌آمیز دینامیک، همان سه اصل تولید لحن هستند؛ حرکات بدن، وزن دست و ماهیچه‌های پشت.
نحوه‌ی استفاده از آرشه، بر روی لحن و حجم صدای ساز تاثیر می‌گذارد و به سه عامل بستگی دارد؛
- وزنی که به آرشه وارد می‌شود.
- سرعت آرشه
- موقعیت آرشه در بین خرک و صفحه‌ی انگشت‌گذاری
در این پارامترها، مکانیزم نواختن فورته و پیانو بر روی ویولن، بسیار متفاوت از یکدیگر هستند و برای ایجاد هرگونه تغییر در حجم صدا باید آرشه را با دقت جا به جا کنید.
برای پیانو (ملایم) نواختن و هنگامی که بخواهید صدایی شفاف و آرام ایجاد کنید؛ انگشت اول را بر روی آرشه گذاشته و دیگر انگشتان خود را بردارید. برای فورته اجرا کردن، نیاز است که آرشه بر روی سیم‌ها فشار بیشتری وارد کند، بنابراین باید انگشت اشاره را دوباره تنظیم کنید تا بتوانید فشار بیشتری بر آرشه و سیم‌ها وارد کنید؛ باید احساس کنید که آرشه توسط مچ دست کشیده می‌شود و هم‌چنین انگشت اول را کمی از انگشت دوم فاصله داده و تماس نزدیکتری با چوب و نزدیک به مفصل میانی برقرار کنید. (البته اجرا کردن پیانو و فورته بستگی به جای خرک هم دارد؛ این که آرشه در کدام قسمت خرک قرار می‌گیرد.)
سرعت آرشه
سرعت بیشتر در هر ضربه‌ی آرشه، به معنای انتقال انرژی بیشتر به ویولن است. اگر فشار، که عامل دیگر تولید کننده‌ی انرژی است، ثابت بماند؛ تغییر در سرعت می‌تواند باعث تغییر در دینامیک شود. افزایش سرعت آرشه سبب بلندتر شدن صدا و کاهش سرعت آن باعث ایجاد صدای ملایم‌تر می‌شود.
برای نواختن نتی که در تمام طول اجرایش به یک دینامیک ثابت نیاز داریم، بهترین و ساده‌ترین راه، استفاده از آرشه با سرعت ثابت و یکنواخت در تمام طول آن است. سرعت یکنواخت به معنای تقسیم‌بندی یکنواخت آرشه است، برای مثال؛ اگر ۴ نت سیاه داشته باشید که بخواهید در یک حرکت آرشه آن‌ها را بنوازید، باید هر نت را توسط یک چهارم آرشه اجرا کنید. اگر یک نت سفید نقطه‌دار و یک نت سیاه داشته باشید، نت سفید نقطه‌دار باید با سه چهارم آرشه و نت سیاه توسط بقیه‌ی آرشه (یک چهارم باقیمانده) اجرا شود. اگر سریع آرشه‌کشی کنید، حفظ دینامیک دشوار خواهد بود. نت‌های کشیده‌ی چهار ضربی را با سرعت «سیاه = 60» تمرین کرده و آرشه را هم‌زمان با ضربات، به ۴ قسمت تقسیم کنید. اطمینان حاصل کنید که پس از اجرای ضرب دوم، از نیمه‌ی آرشه گذر نکرده باشید. راه دیگر تمرین آهسته‌ی آرشه‌کشی، تمرین تدریجی با مترونوم است که به نت‌های بلند، تا ۳۰ ثانیه در طول هر بار آرشه‌کشی، برسید.
فشار و وزن آرشه
صدای ویولن به وزن آرشه بر روی سیم‌ها نیز بستگی دارد؛ وزن آرشه در انتهای آرشه نسبت به نوک آن متفاوت بوده و سنگین‌تر است و توسط بازو پشتیبانی می‌شود، در حالی که وزن نوک آشه سبک‌تر بوده و برای استفاده از آن، از تمام بازو بهره می‌بریم. زمانی‌که می‌خواهیم با یک دینامیک یکنواخت به اجرا بپردازیم، فشاری که اعمال می‌کنیم باید نابرابر باشد تا این تفاوت را جبران کند. در پاشنه‌ی آرشه؛ حجم صدا توسط وزن وارد شده به انگشتان شست، سوم و چهارم، از سمت بازو ایجاد شده و در میانه‌ی آرشه، وزن از بازو روی انگشتان میانی و شست اعمال می‌شود که این عمل مستلزم داشتن بازو و شانه‌ی شل و رها است. برای ایجاد صدایی با حجم بیشتر توسط نوک آرشه، هنگامی‌که بازو کشیده شده، از موهای آرشه‌ی شل‌تر استفاده کنید تا موهای بیشتری با سیم‌ها در تماس باشند و بتوانند وزن اضافه را از انگشتان میانی و چهارم، به انگشتان اول و دوم انتقال دهند. دست و مچ دست را به آرامی به سمت پایین حرکت دهید و به انتقال ساده‌تر وزن کمک کنید.
در هنگام آرشه‌کشی؛ یک نوسان و تعادل دائمی در دست و آرشه، بین انگشتان اول، دوم، سوم، چهارم و شست وجود دارد. امتحان کنید، ببینید آیا می‌توانید به آرامی و برای مدت طولانی آرشه‌کشی کنید؟ با پاشنه‌ی آرشه و تنها با انگشت شست و انگشت چهارم شروع کنید؛ همین‌طور که به سمت نوک آرشه حرکت می‌کنید، وزن را به انگشتان میانی منتقل کرده و انگشت چهارم را بلند کنید و اجازه دهید که وزن به آرامی به انگشت میانی منتقل شود تا زمانی که به نوک آرشه برسید در حالی که آن را تنها میان انگشتان میانی و شست خود نگه داشته‌اید. برعکس این کار را نیز انجام دهید و به پاشنه‌ی آرشه برسید، در حالی که تنها انگشتان چهارم و شست شما روی آرشه قرار بگیرند.
جنبه‌ی سخت اجرای تکنیک، زمانی است که تقسیم کردن آرشه به یک نسبت نباشد، به عنوان مثال؛ در الگوهای ریتمیک تکرار شونده‌ای که نت‌های بلند و کوتاه دارند، برای این‌که در هنگام اجرای یک ریتم بلند- کوتاه- بلند- کوتاه، در یک قسمت آرشه باقی بمانید؛ سرعت آرشه برای اجرای نت کوتاه باید افزایش یابد. این تغییر سرعت باعث افزایش صدا شده و بنابراین نت کوتاه، بلندتر شنیده خواهد شد. برای هماهنگ ساختن دینامیک بین نت‌های بلند و کوتاه، لازم است که فشار را تنظیم کنید. با کم کردن فشار بر روی نت کوتاه، صدایی یکنواخت خواهید داشت.
گرچه، دینامیک اغلب یکنواخت نیست؛ آکسان‌ها، کرشندوها و سایر دینامیک‌ها به قطعه زیبایی و ظرافت می‌بخشند و تغییراتی که در آرشه رخ می‌دهد، در سرعت و فشار آن تاثیر‌گذار است.
فشار را با درجه‌های مختلف امتحان کنید؛ متوجه خواهید شد که اگر زیاد باشد، از ارتعاش سیم جلوگیری می‌کند و صدا را خفه می‌کند. فشار زیاد هم‌چنین می‌تواند سبب تغییر گام شود؛ اگر خیلی زیاد فشار بیاورید، می‌توانید صدایی را با فرکانس بم‌تر نسبت به نتی که می‌نوازید، بشنوید.
اسفورزاندوها و آکسان‌ها (Sforzandos and Accents)
Sfz مختصر شده‌ی کلمه‌ی Sforzando است؛ آکسانی که در شروع یک نت قرار گرفته و توسط ترسیم پایدار کشش نت، ادامه می‌یابد. شبیه به آرشه‌کشی مارتله ( یک آرشه‌کشی دتاشه‌ی قوی و رسا) است. حجم صدای Sforzando، به سطح دینامیک در عبارتی که اجرا می‌شود بستگی دارد. وزن آکسان از انگشتان اول و دوم بر روی آرشه و انگشت شست بر روی پاشنه‌ی آرشه تامین می‌شود.
آکسانی که با علامت < در بالا یا پایین نت مشخص می‌شود، همانند Sforzando عمل می‌کند اما با داشتن تاکید کمتر بر شروع نت. بلافاصله بعد از آکسان، وزن آزاد می‌شود و آرشه ادامه‌ی نت را در حالت لگاتو اجرا خواهد کرد. دوباره توجه داشته باشید که شدت آکسان به شدت دینامیک بستگی دارد؛ یک آکسان با شدت زیاد، قوی‌تر از یک آکسان با دینامیک پیانو (p) خواهد بود. وزن مورد نیاز، از انگشتان اول و دوم بر روی آرشه و انگشت شست که روی پاشنه‌ی آرشه قرار می‌گیرد، تامین می‌شود.
نقاط صدادهی
سومین مؤلفه که در دینامیک مهم و تاثیر‌گذار است، نقاط صدادهی هستند؛ موقعیت آرشه بر روی سیم، بین پل و صفحه‌ی انگشت‌گذاری. صدا در نزدیکی پل ساز، بلندتر و پر جنب و جوش‌تر بوده و در نزدیکی صفحه‌ی انگشت‌گذاری، ملایم‌تر است. یک آرشه‌ی صاف که موازی و در نزدیکی پل ساز کشیده شود، صدایی کامل و بلند ایجاد خواهد کرد.
همان‌طور که در کتاب اصول «سیمون فیشر» توضیح داده شده؛ دو مربی معروف ویولن، «ایوان گالامیان» و «کارل فلش»، هردو، فاصله‌ی بین پل و صفحه‌ی انگشت‌گذاری را به 5 نقطه‌ی صدادهی تقسیم کرده‌اند. «فلش» این نقاط را به صورت زیر نام‌گذاری کرده است:
- بر روی پل
- در همسایگی پل (وسط پل و نقطه‌ی مرکزی)
- نقطه‌ی مرکزی
- در همسایگی صفحه‌ی انگشت‌گذاری (وسط صفحه‌ی انگشت‌گذاری و نقطه‌ی مرکزی)
- بر روی صفحه‌ی انگشت‌گذاری
نقاط مختلف صدادهی در ترکیب با سرعت‌های مختلف آرشه‌کشی و فشارهای متفاوت، تغییرات ظریف بیشتری در صدا و دینامیک به وجود می‌آورند. از هر مقدار فشار و سرعتی که استفاده کنید، نقطه‌ی صدادهی وجود خواهد داشت که سیم در آن جا بیشتر مرتعش شده و صدای نت پر قدرت‌تر خواهد بود.
آرشه‌کشی آرام و سنگین در نقطه‌ی صدادهی شماره‌ی ۲ که در نزدیکی پل قرار دارد، صدای بلندی ایجاد خواهد کرد و آرشه کشی سریع و سبک در نقطه‌ی ۵، صدایی آرام تولید می‌کند.
این امکان وجود دارد که از نقاط صدادهی برای اجرای کرشندو و دیمینوئندو با صدایی غنی و بیانگر استفاده کنید؛ آرشه را به آرامی به سمت صفحه‌ی انگشت‌گذاری حرکت دهید یا آن را به سمت پل ساز به گونه‌ای بکشید که زاویه‌ی صحیحش با سیم را از دست ندهد (مانند حرکت سوزن گرامافون از یک صفحه به صفحه‌ی بعد). روش دیگر این است که در هنگام آرشه‌کشی کمی به آرشه زاویه بدهید و از زاویه‌ی ناموازی برای نزدیک‌تر شدن به پل یا صفحه‌ی انگشت‌گذاری ساز استفاده کنید.
عوامل موثر
اجرای دینامیک‌ها یک امر نسبی بوده، مطلق نیست و به عوامل متعددی بستگی دارد. «گالامیان» در کتاب خود، «اصول نواختن و آموزش ویولن» توضیح می‌دهد: «کسی که در یک اتاق کوچک با چند نفر صحبت می‌کند، حتی لازم نیست صدایش را بلند کند… با این حال، بدیهی است که صحبت در یک سالن بزرگ، با هزاران نفر مخاطب، موضوع کاملا متفاوتی باشد؛ گوینده نیاز دارد بلندتر، با سرعت کمتر و واضح صحبت کند. این‌ها موضوعات بدیهی‌اند که با این وجود، عجیب است که نوازندگان اندکی توجه دارند که این موضوع برای آن‌ها نیز در هنگام اجرایشان برای عموم، صادق است.»
نحوه‌ی عملکرد دینامیک در یک قطعه، بسته به اندازه‌ی سالن و تماشاگران و بر اساس فضای آکوستیک تغییر می‌کند؛ اگر سالن بسیار طنین‌انداز بوده و خیلی بزرگ نباشد، کارهای زیادی لازم نیست انجام شود، اما اگر آکوستیک آن مرده و خشک و یا سالن بسیار بزرگ باشد، تمام دینامیک‌ها باید ارتقا یابند. این کار در قسمت‌هایی از قطعه که دینامیک پیانو و پیانیسیمو باشد، به اندازه‌ی کافی آسان است اما هنگامی‌که دینامیک‌های بلندی مانند فورته و فورتیسیمو وجود داشته باشند، باید در آرشه‌کشی انعطاف داشته باشید تا بتوانید هر اندازه که لازم است، آرشه‌ی خود را تعویض کنید و به حجم صدای لازم، بدون فشار بر لحن، دست یابید.
عملکرد دینامیک بسته به نقش شما در یک اجرا نیز نسبی است؛
به عنوان تک‌نواز در مقابل یک ارکستر، دینامیک شما افزایش خواهد یافت در حالی که اگر در ارکستر نشسته باشید، هرگز نباید بلندتر از سایر نوازندگان بنوازید، وگرنه صدای ساز شما با سایر نوازندگان هماهنگ نخواهد بود و در آن‌ها ادغام نخواهد شد.
به‌عنوان نوازنده‌ی دوم ویولن در یک کوارتت، باید صدای ساز خود را به‌گونه‌ای نشان دهید که در میان صدای ساز ویولن یک و ویولنسل واضح باشد، چراکه آن‌ها نه تنها جلوتر از شما قرار گرفته‌اند، بلکه نت‌هایی را اجرا می‌کنند که بر روی ساز آن‌ها با وضوح بیشتری اجرا می‌شوند.
در موسیقی مجلسی بسیار اهمیت دارد که اطلاعات کافی درمورد صفحات نت داشته باشید تا متوجه نقش خود شوید. اگر اجرای ملودی یا یک ملودی ثانویه‌ی مهم بر عهده‌ی شماست؛ دینامیک مربوط به بخش شما ممکن است بیشتر از فرد دیگری باشد، حتی اگر هردو، علائم دینامیک مشابه داشته باشید. همین شرایط در صورتی که نقش آکومپانیمان را داشته باشید برای شما صدق خواهد کرد و شاید احتیاج باشد که آرام‌تر نوازندگی کنید.
منبع: Violinschool
