راهنمای خرید فلوت ریکوردر

ریکوردرها اولین سازهای تفریحی و در دسترس هستند که یادگیری و نوازندگی آن‌ها آسان است. در حقیقت، به راحتی می‌توان گفت که ریکوردر ساده، یکی از رایج‌ترین آلات موسیقی روی کره‌ی زمین است که هر ساله میلیون‌ها کودک در سراسر جهان نوازندگی با آن را یاد می‌گیرند. با این وجود، دانستن این‌که از چه نوع ریکوردری استفاده کنید، گیج کننده است. خصوصا این‌که در فلوت‌های ریکوردر، دو سیستم مختلف انگشت‌گذاری (سیستم‌های: باروک /انگلیسی و آلمانی) برای انتخاب وجود دارد. 

ریکوردر سازی جدی است، اما از آن‌جایی که اکثر افراد در دوران ابتدایی به آن روی می‌آورند و پس از آن دوره‌ی کوتاه، دیگر با آن نوازندگی نمی‌کنند؛ معمولا میزان اهمیت این ساز مشخص نمی‌شود. از مزایای این ساز؛ کم بودن فضای اشغالی توسط آن، نیاز نداشتن به برق و راحت بودن جابه‌جایی آن است.

خاستگاه ریکوردر

فلوت عمودی، تاریخی باستانی دارد و شامل شاکوهاچی ژاپنی (Quena) بوده که در موسیقی محلی و فولکلور آمریکای جنوبی و انواع سازهای ابتدایی که در سراسر جهان یافت شده، دیده می‌شود. ریکوردر که به محبوب‌ترین فلوت تبدیل شده، در طی قرون وسطی در اروپا به وجود آمد. از نیمه‌ی دوم قرن پانزدهم تا قرن هفدهم مکررا در اجراهای پر جنب و جوش دیده می‌شد. ساز ریکوردر از اواخر قرن هجدهم، تحت رشد روز افزون فلوت، سازی که از نظر حجم و صدای بلند متفاوت بود، به طور فزاینده‌ای نادیده گرفته شد. پس از گذشت حدود 150 سال از رکود محبوبیت ریکوردر، این ساز در قرن بیستم توسط فردی خاص احیا شد. با انجام تحقیق در مورد آلات موسیقی قدیمی، نوازندگان بار دیگر ریکوردر را به کانون توجهات برگرداندند. بعد از Brüggen ، نوازنده‌ی هلندی، تعدادی نوازنده‌ی حرفه‌ای ظهور کردند که سهم عمده‌ای در شیوع ریکوردر داشتند.

• قرن پانزدهم تا شانزدهم = دوره‌ی رنسانس: ساز ریکوردر به شکل امروزی‌اش درآمد و در اجراهای مکرر و پر جنب و جوش به‌کار می‌رفت.
• قرن هفدهم تا اواسط قرن هجدهم = دوره‌ی باروک: عصر طلایی ریکوردر
• اواسط قرن هجدهم تا اوایل قرن نوزدهم = دوره‌ی کلاسیک: از رواج افتادن تدریجی ریکوردر که فرصت‌های اجرا را کاهش می‌دهد.
• قرن نوزدهم = دوره‌ی رمانتیک: تقریبا هیچ اجرایی از ریکورد وجود ندارد.
• قرن بیستم = عصر مدرن: با ظهور نوازندگان مشهور، مانند؛ Brüggen و استفاده از این ساز در آموزش و پرورش، ریکوردر بار دیگر محبوبیت پیدا کرد.

ریکوردر، سازی «بادی چوبی» از خانواده‌ی فلوت است. فلوت‌هایی که دهانه‌ی سوتی شکل دارند،‌ Fipple Flute (فلوت سوتی) نیز نامیده می‌شوند. یک ریکوردر را می‌توان با وجود یک سوراخ برای انگشت شستِ دست بالا و هفت سوراخ (سه سوراخ برای انگشتان دست بالا و چهار سوراخ برای انگشتان دست پایین) از فلوت‌های دیگر تشخیص داد. ریکوردر، شاخص‌ترین فلوت در سنت کلاسیک غربی است.

محدوده‌ی صوتی این ساز حدود دو اکتاو است. ریکوردرها در اندازه‌های مختلف، با نام‌های متفاوت و دامنه‌های صوتی مختلف ساخته می‌شوند. سایزهایی که امروزه بیشتر معمول هستند؛ سایز سوپرانو (با نام مستعار «دیسکانت» (Descant)، بم‌ترین نت آن: C5)، سایز آلتو (با نام مستعار «تربل» (Treble)، بم‌ترین نت آن: F4)، سایز تنور (بم‌ترین نت آن: C4) و سایز باس (بم‌ترین نت آن: F3) است. سایزهای کمتر معمول؛ سوپرانینو، کنتراباس یا دوبل کنتراباس هستند.

مقیاس داخلی و خارجی ریکوردرها متفاوت است. سوراخ آن‌ها معمولا به طور استوانه‌ای مخروطی معکوس است. ریکوردرها به طور سنتی از چوب و عاج ساخته می‌شدند اما بیشتر ریکوردرها در سال‌های اخیر، از پلاستیک قالب گرفته شده ساخته شده‌اند.

ریکوردر، ابتدا در اروپا، در قرون وسطی به ثبت رسیده و در دوره‌های رنسانس و باروک نیز محبوبیت گسترده داشته اما در دوره‌های کلاسیک و رمانتیک چندان مورد استفاده قرار نگرفت. از قرن بیستم احیا شد و به سازی غیر حرفه‌ای و آموزشی محبوب تبدیل شد. آهنگسازانی که برای ریکوردر آهنگ نوشته‌اند؛ Monteverdi، Lully، Purcell، Handel، Vivaldi، Telemann، Johann Sebastian Bach، Paul Hindemith، Benjamin Britten، Michael Tippett، Leonard Bernstein، Luciano Berio و Arvo Pärt هستند. امروزه بسیاری از نوازندگان حرفه‌ای و غیر حرفه‌ای ریکوردر وجود دارند که گستره‌ی کاملی از این ساز را به نمایش می‌گذارند.

صدای ساز ریکوردر اغلب شفاف و شیرین توصیف می‌شود. این ساز از نظر تاریخی با پرندگان و چوپانان ارتباط داشته و به دلیل پاسخ‌دهی سریع و توانایی متقابل آن در ایجاد طیف گسترده‌ای از آواها، قابل توجه است. لحن این ساز از نظر صوتی، نسبتا خالص است.

جنس ریکوردر: چوب یا رزین؟

فلوت‌های ریکوردر سازهایی هستند که در اصل از چوب ساخته می‌شدند، اما امروزه از جنس رزین نیز ساخته می‌شوند.

رزین

ریکوردرهایی که از جنس رزین هستند؛ قیمتی متوسط داشته، سازهایی پر قدرت بوده و در حین اجرا، صدادهی و احساس خوبی دارند.

شما می‌توانید این سازها را با مواد شوینده‌ی خنثی بشویید. نگهداری از آن‌ها نسبتا ساده است؛ گرچه قطرات آب می‌توانند راه ورود هوا را مسدود کنند، چراکه این نوع ساز رطوبت را به خود جذب نمی‌کند. در صورت ایجاد چنین مشکلی؛ کمی به بالای دریچه‌ی آن ضربه بزنید و با قدرت درون آن بدمید تا بتوانید قطرات آب را بیرون بیاورید. در صورت انجام این کار در حین اجرا، مراقب باشید که صدای دمیدن شما شنیده نشود. این امکان وجود دارد که با کمی مکیدن بتوانید رطوبتی که در داخل ساز وجود دارد را کاهش دهید.

چوب

ریکوردرهایی که از چوب رُز وود هستند، صدایی ملایم و شیرین دارند.
چوب آبنوس دارای قدرت و جذابیت خاصی است.
چوب Kingswood حتی با وجود داشتن قدرت، ظرافت و شیرینی نیز دارد.
چوب Castelo دارای لحنی است که ظرافت را بیشتر از قدرت بیان می‌کند.
چوب افرا دارای صدای شیرین و شفاف با هماهنگی عالی است که هنگام نواختن در یک گروه، برجسته به نظر می‌رسد.
در نهایت به این نتیجه می‌رسیم که؛ چوب‌های نرم صدایی نرم و چوب‌های سخت صدایی سخت تولید می‌کنند و طیف وسیعی از بیان، در رنگ‌های صوتی گرم وجود دارد.

ریکوردرهای چوبی گران‌تر از ریکوردرهایی هستند که از رزین ساخته می‌شوند و نگهداری از آن‌ها نیز دشوارتر است.

لحن متمایز و غنی ریکوردرهای چوبی عموما با ریکوردرهای رزینی مطابقت ندارد و برای لذت بردن بیشتر از اجرا، ممکن است ایده‌ی خوبی باشد که از ریکوردرهای چوبی استفاده کنید.

* هرکدام از انواع ریکوردر شخصیت خاص و ماهیت صدای متفاوت دارند، بنابراین بهتر است برای انتخاب ساز از یک متخصص راهنمایی بگیرید.

نام‌گذاری

این ساز از قرن چهاردهم با نام انگلیسی امروزی‌اش شناخته می‌شود. «دیوید لاسوکی» اولین استفاده از ریکوردر را در روایات خانگی «ارل دربی» (شاه هنری چهارم متاخر) در سال 1388 گزارش می‌کند که i. fistula لوله‌ای به نام Recordour را ثبت می‌کند. در قرن پانزدهم، این نام در ادبیات انگلیسی ظاهر شد.

نام ساز ریکوردر از کلمه‌ی recordārī (یادآوری) لاتین، Middle French recorder (قبل از 1349 ؛ یادآوری، یادگیری قلبی، تکرار، پخش موسیقی) و ریکوردر MFr (حدود سال 1395؛ کسی که مجددا صحبت می‌کند، سراینده) مشتق از آن ناشی می‌شود. ارتباط بین معانی مختلف، به ظاهر متفاوت، ریکوردر را می‌توان به نقش نقال دوره‌گرد قرون وسطایی در یادگیری اشعار و بعدا خواندن آن‌ها، گاه با همراهی موسیقی نسبت داد.

فعل انگلیسی «Record» از کلمه‌ی Recorder فرانسوی میانه، اوایل قرن سیزدهم، به معنای: یادگیری قلبی، تعهد به حافظه و از بر خواندن، می‌آید. این کلمه تا قرن شانزدهم تا زمانی که معنای «تمرین آهسته‌ی یک لحن، آواز خواندن یا ارائه در آهنگ» را گرفت (تقریبا هر دو به طور خاص به آواز پرندگان اشاره دارد)، در انگلیسی برای اشاره به اجرای موسیقی استفاده نشده؛ نمی‌توان این ساز را به دلیل صدای پرندگان «ریکوردر» نام‌گذاری کرد. نام این ساز به طور منحصر به فرد انگلیسی است و در فرانسه‌ی میانه کلمه‌ای معادل ریکوردر که به یک ساز موسیقی اشاره داشته باشد، وجود ندارد. Partridge بیان می‌کند که استفاده از این ساز توسط نقالان دوره‌گرد منجر به ارتباط آن با فعل Recorder شده؛ دلیل این‌که ما این ساز را به عنوان ریکوردر می‌شناسیم و نه به‌عنوان یکی از سازهایی که نقالان می‌نوازند، نامشخص است.

سیستم انگشت‌گذاری

سه سیستم انگشت‌گذاری اصلی در ریکوردرها وجود دارد؛

• باروک (انگلیسی)
• آلمانی
• رنسانس

انگشت‌گذاری دوره‌ی رنسانس به طور گسترده طیف وسیعی از انگشت‌گذاری‌های مختلف را پوشش می‌دهد. ریکوردرهای دوره‌ی رنسانس دارای سوراخ‌های عریض و منفرد هستند، اما امروزه اغلب این سازها دارای انگشت‌گذاری استاندارد باروک برای سهولت در نوازندگی هستند.

تفاوت میان سیستم انگشت‌گذاری آلمانی و باروک در ریکوردرها

طرح اصلی ریکوردرها، صدها سال پیش در دوره‌ی موسیقی باروک ( 1600 – اوایل 1700 ) ایجاد شد‌ه‌است. این سبک کلاسیک هنوز هم توسط بسیاری از معلمان موسیقی و مدارس ترجیح داده می‌شود؛ بیشتر به این دلیل که برخی از نت‌ها، در این سبک، با کوک دقیق‌تری اجرا می‌شوند.
در دهه‌ی 1920، طراحان ساز در آلمان احساس کردند که طرح استاندارد ریکوردر (سبک باروک) برای مبتدیان بسیار دشوار است، زیرا اجرای بعضی از نت‌ها انگشتان نوازنده را در موقعیت‌های سخت قرار می‌دهد. بنابراین با ایجاد تغییری جزئی، نواختن آن نت‌های بخصوص را برای نوازندگان مبتدی آسان‌تر کردند. با این حال در ازای راحت‌تر شدن نحوه‌ی انگشت‌گذاری، کوکْ نواختنِ همان نت‌ها سخت‌تر شده‌است. این دو سبک از نظر اندازه‌ی کلی تفاوتی با یکدیگر ندارند.

نحوه تشخیص نوع ریکوردر

برای تشخیص دادن نوع ریکوردر خود کافیست به سوراخ‌های چهارم و پنجم آن (با شمارش سوراخ‌ها از بالا به پایین) دقت کنید؛
اگر سوراخ چهارم از سوراخ پنجم کوچکتر باشد، سیستم انگشت‌گذاری آن «باروک» و اگر سوراخ چهارم از سوراخ پنجم بزرگتر باشد، سیستم انگشت‌گذاری آن «آلمانی» است.

در وهله‌ی اول، انگشت‌گذاری آلمانی راحتتر است و به نوازندگان امکان می‌دهد که بتوانند نسبتا سریع،‌ آهنگ‌های ساده در گام‌های ساده را بنوازند.  با این حال، اگر قصد دارید که بعدا سونات و کنسرتو بنوازید، قطعا توصیه می‌شود که نوازندگی را با انگشت‌گذاری باروک شروع کنید. انگشت‌گذاری باروک در ابتدا پیچیده‌تر به‌نظر می‌رسد اما نوازندگان را قادر می‌سازد تا بیش از دو اکتاو را به صورت کروماتیک و در کوک بنوازند.

سیستم باروک (انگلیسی)

انگشت‌گذاری ریکوردر سوپرانو برای نت F (و آلتو برای نت آلتو Bb) در سیستم باروک، با سایر نت‌های گام‌ در یک توالی نیست. انگشت‌گذاری برای نت‌های دیز دار (♯) و بمل دار (♭) در سیستم باروک ساده است. انگشت‌گذاری ریکوردرهای باروک که در سایز با یک‌دیگر متفاوت هستند، یکسان است.

انگشت‌گذاری:

برای انگشت‌گذاری نت‌ها در حالت طبیعی، در توالی نت‌ها، غیر از نت «فا»، به ازای هر نت یک انگشت اضافه می‌شود؛

• B = انگشت شست،‌ ۱
• A = انگشت شست،‌ ۲،۱
• G = انگشت شست،‌ ۲،۱، ۳
• F = انگشت شست،‌ ۲،۱، ۳، ۴، ۶، ۷
• E = انگشت شست،‌ ۲،۱، ۳، ۴، ۵
• D = انگشت شست،‌ ۲،۱، ۳، ۴، ۵، ۶
• C = انگشت شست،‌ ۲،۱، ۳، ۴، ۵، ۶، ۷

به همین دلیل است که افراد گاها سیستم آلمانی را به سیستم باروک ترجیح می‌دهند. (در اصل این سیستم برای ساده‌تر شدن یادگیری مبتدیان ایجاد شده)

گام‌های C، F و G، گام‌هایی هستند که اجرا در آن‌ها راحت است. اجرا در سایر گام‌ها نیز خوب است.

سیستم آلمانی

انگشت‌گذاری ریکوردر سوپرانو برای نت F (و آلتو برای نت آلتوBb) در سیستم آلمانی، با سایر نت‌های گام‌ در یک توالی قرار دارد. انگشت‌گذاری برای نت‌های دیز دار (♯) و بمل دار (♭) در این سیستم دشوار است.

اجرای یک ملودی ساده با گستره‌ی صوتی محدود، مانند؛ C ماژور یا F ماژور، در یک ریکوردر سوپرانو سبک آلمانی، مسئله‌ی خاصی ایجاد نمی‌کند، اما اجرای قطعه‌ای با دامنه‌ی گسترده‌تر یا علامت‌های تغییردهنده (دیزو بمل) دشوارتر است.

انگشت‌گذاری:

در نتیجه‌ی طراحی آن، تمام نت‌های طبیعی به صورت متوالی انگشت‌گذاری می‌شوند؛

• B = انگشت شست،‌ ۱
• A = انگشت شست،‌ ۲،۱
• G = انگشت شست،‌ ۲،۱، ۳
• F = انگشت شست،‌ ۲،۱، ۳، ۴
• E = انگشت شست،‌ ۲،۱، ۳، ۴، ۵
• D = انگشت شست،‌ ۲،۱، ۳، ۴، ۵، ۶
• C = انگشت شست،‌ ۲،۱، ۳، ۴، ۵، ۶، ۷

این سبک، یادگیری شیوه‌ی انگشت‌گذاری را برای مبتدیان ساده کرده و نواختن نت‌های دیاتونیک را منطقی ساخته. گرچه نت‌های دیز دار (♯) و بمل دار (♭) در این سیستم به هم ریخته اجرا می‌شوند.
انگشت‌گذاری نت #F در ریکوردر سوپرانو با سیستم انگشت‌گذاری آلمانی به صورت؛ انگشت شست،‌ ۲،۱، ۳، ۴، ۵، ۶ و نیمی از ۷ (برای داشتن کوک خوب) و Bb به صورت؛ انگشت شست،‌ ۲،۱، ۳، ۴، ۶ است. فراتر از این نت‌های آلتره‌ی معمول، نیمه پوشاندن سوراخ‌ها و رها کردن انگشتان بیشتری نیز وجود دارد. هم‌چنین این شیوه‌ی انگشت‌گذاری در ریکوردرهای سبک آلمانی با اندازه‌های مختلف، متفاوت است.

گام‌های C و F، گام‌هایی هستند که اجرا در آن‌ها راحت است. اجرا در گام G خوب و در سایر گام‌ها دشوار است.

به‌علاوه، از آن‌جایی که غیر از ریکوردر سوپرانو، سایر مدل‌های رکوردر اکثرا در سبک باروک ساخته می‌شوند؛ اگر انگشت‌گذاری را روی مدل سوپرانوی سبک آلمانی یاد بگیریم، نمی‌توان آن را روی ساز سبک باروک به کار برد. برای سازگاری کلی، از دوران ابتدایی تا یادگیری مادام‌العمر، استفاده از ساز سبک باروک توصیه می‌شود.

یک اشتباه رایج: اغلب وجود سوراخ‌های دوگانه #D/D#، C/C (سوپرانو) را نشانه‌ای از سبک باروک می‌دانند. با این حال، وجود این سوراخ‌ها در هر دو سبک امکان پذیر است. ریکوردرهای باروکی که دارای سوراخ مضاعف هستند، امکان کوک اجرا کردن نت‌های کروماتیک را فراهم می‌کنند.

نت‌های ارائه شده برای هردو سبک یکسان است اما انگشت‌گذاری و راهنمایی ارائه شده توسط منابع، تقریبا منحصرا برای سبک باروک هستند.

*  اگر احتیاج به تهیه‌ی ریکوردر دارید، حتما درخصوص نوع آن، با مربی خود مشورت کنید. اگر برای سرگرمی و به صورت خودآموز این ساز را می‌نوازید، هر دو سبک برای شما مناسب است. بنابراین از هر سبک که ترجیح می‌دهید استفاده کنید. با این حال، اگر نوازندگی ریکوردر را به‌طور جدی انجام می‌دهید، ممکن است متوجه شوید که کوک اصلاح شده‌ی سیستم باروک در طولانی مدت بهتر است.

منابع: Dynamicmusicroom، Mollenhauer، Moeck، Earlymusicshop، Yamaha