ویولنسل، صدای تنور در خانوادهی سازهای زهی است. یک ویولنسل از دهها قسمت جداگانه تشکیل شده که هر کدام عملکرد خاص خود را دارند. در این مقاله به قطعات ویولنسل و نحوهی عملکرد آنها میپردازیم.
قطعات ویولنسل چه هستند؟
وقتی شخصی به قطعات ویولنسل اشاره میکند، در حال توصیف اجزای منفرد آن است. ویولنسل مانند همهی سازهای زهی سنتی، امواج صوتی را از طریق ارتعاش سیمها بر روی بدنهی چوبی تولید میکند. همهی قسمتهای ویولنسل باید با هم کار کنند تا صدای سیمهای مرتعش ویولنسل را تقویت کنند.
ویولنسلها توسط لوتیرها (luthiers)، نجارهای متخصص در ساخت سازهای زهی، ساخته میشوند. بیشتر ویولنسلها دارای صفحهی رویی از جنس چوب صنوبر و صفحهی پشتی و دندههایی از جنس چوب افرا هستند. ویولنسلهای مدرن را میتوان از چوبها و جنسهای دیگر نیز تهیه کرد؛ برخی حتی از فیبر کربن ساخته میشوند.
ساختار اولیهی ویولنسل
به طور کلی میتوان ویولنسل را به سه قسمت اصلی تقسیم کرد:
- بدن (body): بدن ویولنسل شامل؛ صفحهی رویی (عموما از جنس چوب صنوبر)، صفحهی پشتی و دندهها (معمولا از جنس افرا) است. سوراخهای F در صفحهی رویی ساز حک شدهاند. بدنهی این ساز شامل اجزای مختلف دیگری چون؛ نوار باس، ساوند پست، پین انتهایی، پل و سیمگیر نیز میشود.
- گردن (neck): گردن ویولنسل در امتداد بالای بدنه قرار میگیرد. ویژگی اصلی گردن، صفحهی انگشتگذاری است که روی آن قرار دارد. (صفحهی انگشتگذاری: جایی که نوازنده برای ایجاد نتهای بهخصوص، انگشتانش را بر روی سیمها قرار میدهد)
- سر دسته (peghead): این قسمت در بالای گردن قرار میگیرد و شامل گوشیهای کوک است که تنظیم اصلی کوک توسط آنها صورت میگیرد.
17 قسمت ویولنسل
یک ویولنسل میتواند به بخشهای جداگانه تقسیم شود. برای شناخت بهتر این ساز، بهتر است که با برخی از قسمتهای اساسی آن آشنا شوید. در ادامه تعدادی از آنها را به شما معرفی کردهایم:
- نوار باس: این قسمت، نوار نازکی از چوب صنوبر است که در داخل ویولنسل قرار میگیرد. نوار باس، فرکانسهای پایین ساز را تقویت میکند.
- خمیدگیهای میانی/ دندهی C شکل (Bouts/ c-bouts): کمر ویولنسل، برشهای عمیقی در بدنهی ساز است که در وسط آن قرار گرفته؛ این خمیدگیها سبب میشوند که نواختن ساز توسط آرشته راحتتر باشد و آرشه مدام با بدنهی آن برخورد نکند.
- پل/ خرک: پل یا خرک، قطعهای چوبی (معمولا چوب افرا) است که در پایین بدنهی ساز، روی صفحهی بالایی قرار میگیرد و امتداد سیمهایی که از روی فرتبورد میگذرند را نگه میدارد و آرشهکشی بر روی سیمها را سادهتر میسازد. موقعیت خرک بر اینتونیشن ساز و ارتفاع آن، بر اجرای کلی تاثیرگذار است.
- پین انتهایی (endpin/ spike): یک میلهی فلزی در انتهای پایینی ساز قرار دارد که به آن اجازه میدهد تا روی زمین بایستد. تنظیم آن با استفاده از پیچ انگشتی انتهای پین انجام میشود.
- سوراخهای اِف (F-holes): دو سوراخ F در صفحهی بالایی ساز جهت بهبود رزونانس قرار گرفتهاند. این سوراخها سبب میشوند که ارتعاشات سیمها به راحتی به صفحهی پشتی ویولنسل رسیده و دوباره از صفحهی جلویی به بیرون انتشار پیدا کنند.
- تاندور/ گوشیهای کوک ظریف (Fine tuners): تاندورهای ویولنسل به سیمگیر آن متصل هستند؛ همان جایی که سیمها به انتهای ساز میرسند. تاندورها به همراه گوشیهای کوک که در سردستهی ساز قرار دارند، کشش سیم را تنظیم کرده و به کوک ماندن ساز کمک میکنند.
- صفحهی انگشتگذاری (Fingerboard): این صفحه جایی است که نوازنده بر آن، روی سیمها فشار میآورد تا نتهای خاصی را اجرا کند. تجملیترین صفحههای انگشتگذاری از چوب آبنوس ساخته میشوند، اما برای ساخت صفحهی انگشتگذاری از چوبهای دیگر، مانند؛ رز وود یا چوب برزیل (Brazilwood) نیز استفاده میشود.
- گردن (Neck): این قسمت پشتیبان صفحهی انگشتگذاری است و در بالای بدن ساز قرار دارد. در انتهای بالایی گردن ویولنسل؛ جعبهی گوشیها و حلزونی ساز قرار میگیرد.
- شیطانک (Nut): شیطانک، یک تکه چوب برجسته در بالای صفحه انگشتگذاری است که عمود بر گردن ساز قرار میگیرد. این قسمت شامل چهار شیار است که سیمهای ساز را در جای خود نگه میدارد.
- جعبهی گوشیها (Pegbox): این بخش در بالای سردستهی ساز قرار دارد و شامل چهار گوشی کوک است که هرکدام مختص به یک سیم هستند؛ سیمها دور این گوشیهای کوک پیچیده میشوند و نوازنده میتواند با سفت کردن یا شل کردن گوشی، کوک هر سیم را تنظیم کند.
- کلاف ویولنسل (Purfling): حاشیهای در لبهی ویولنسل است که به عنوان اتصال دهنده عمل میکند و از ترک خوردن چوب جلوگیری میکند.
- دندهها (Ribs): کنارههای این ساز، با نام دنده شناخته میشوند. آنها شکل ویولنسل را حفظ کرده و فضایی را بین صفحهی بالایی و صفحهی پشتی ساز ایجاد میکنند. هرچه دندهها بهتر و سختتر باشند، کیفیت صدا بهتر خواهد بود.
- حلزونی (Scroll): حلزونی، بخش تزئینی در بالای ویولنسل است. این تکه چوب حلزونی شکل، بیشتر جنبهی زینتی دارد تا اینکه کاربردی باشد.
- ساوند پست (Sound post): در داخل بدنهی ویولنسل، یک قطعهی چوبی به شکل میلگرد، به نام ساوندپست، درست در زیر پل ساز قرار گرفته است. این قسمت، صفحهی بالای ویولنسل را به صفحهی پشت آن وصل میکند و رزونانس و کیفیت صدای بیشتری را ارائه میدهد.
- سیمها (Strings): این ساز چهار سیم دارد که با فاصلهی پنجم از یکدیگر کوک میشوند؛ کوک آنها از بمترین تا زیرترین سیم به صورت «دو»، «سل»، «ر» و «لا» است. سیمها بهطور سنتی از جنس رودهی گوسفند ساخته میشدند، اما امروزه بیشتر سیمها از آلیاژهای فلزی ساخته میشوند.
- طناب سیمگیر (Tailgut): این بخش، سیمی از جنس فلز یا پلاستیک است که سیمگیر را به غلاف پین انتهایی متصل میسازد.
- سیمگیر (Tailpiece): سیمهای ویولنسل در قسمت سیمگیر به انتها میرسند. سیمگیر با استفاده از طناب سیمگیر به پین انتهایی ساز متصل میشود. روی سیمگیر تاندورهای مختص به هر چهار سیم قرار میگیرند. در ساخت اکثر سیمگیرهای مدرن از چوب شمشاد استفاده میشود، اما در مدلهای ارزانتر از کامپوزیتهای پلاستیکی نیز استفاده میکنند.
قسمتهای اصلی آرشهی ویولنسل
فارغ از اجزای اصلی بدنهی ویولنسل، آرشه نیز جزئی اصلی از این ساز به حساب میآید. آرشههای باکیفیت ویولنسل از چوب پرنامبوکو ساخته شده و موهای آنها از دم اسب تهیه میشوند. آرشههایی که درجهی کیفیت پایینتری دارند را میتوان از چوبهای دیگر تهیه کرد و برای موی آنها، از موادی غیر از موی دم اسب (مواد مصنوعی) استفاده کرد. موهای آرشه با استفاده از کلیفون حفظ میشوند؛ کلیفون کمک میکند تا آرشه به آرامی و به طور موثر بر روی سیمهای ویولنسل حرکت کند و بهترین کیفیت صدای ممکن را تولید کند.
منبع: MasterClass
