معرفی و بررسی ساختار ویولن

یک ویولونیست ماهر باید در بسیاری از زمینه‌ها دانش داشته باشد؛ چگونگی نواختن تکنیک یکی از بدیهیات است. نوازندگان ویولن باید به هر طریقی بتوانند (در تمام پوزیشن‌های اول تا چهارم) انگشت‌گذاری، آرشه کشی و … را انجام دهند.

آگاهی از منابع عالی ویولن یکی دیگر از الزامات است. از موتزارت، بتهوون و برامز گرفته تا مارک اوکانر و ژان لوک پونتی، موسیقی زیادی برای ویولن در همه‌ی ژانرها وجود دارد که انتظار می‌رود نوازندگان با آن‌ها آشنایی داشته باشند. هم‌چنین لازم است بتوانند موسیقی را روی کلید تربل (سل) بخوانند.

سرانجام و شاید مهم‌تر از همه، نوازندگان ویولن باید با ساختار ساز خود آشنا باشند. در حالی که متخصصان زیادی در زمینه‌های ساخت، تغییر و تعمیر ویولن وجود دارند (این افراد به عنوان لوتیر شناخته می‌شوند)، از نوازنده انتظار می‌رود که بتواند تعمیرات جزئی را روی ساز خود انجام دهد. او هم‌چنین باید قطعات ساز را بشناسد تا بتواند با یک معلم، سایر نوازندگان و یا با رهبر ارکستر گفتگو کند.

کارکرد ویولن

با ارتعاش ۴ سیم ویولن (با هر ترکیبی)، صدا ایجاد می‌شود. نواختن ویولن نیاز به دو تکنیک مجزا دارد که توسط دو دست نوازنده انجام می‌شود.

• از دست چپ برای اجرای صداها (نت‌ها)ی به‌خصوص استفاده می‌شود: این‌کار با فشردن سیم روی نقاط مختلف صفحه‌ی انگشت‌گذاری صورت می‌گیرد که به صورت تکنیکی به آن «stopping» گفته می‌شود.
• از دست راست برای ایجاد ارتعاش در سیم استفاده می‌شود: این‌کار را می‌توان با کندن سیم‌ها (اصطلاحا پیتزکاتو/ pizzicato) یا با آرشه‌کشی (اصطلاحا arco) انجام داد. رایج‌ترین تکنیک در ویولن آرکو (arco) است که آرشه‌کشی پایین و بالا را شامل می‌شود.

خصوصیات اصلی

ویولن به‌طور سنتی دارای ویژگی‌های زیر است:

• ۴ سیم که در فاصله‌ی پنجم با یکدیگر کوک شده‌اند: G3, D4, A4, E5. سیم «می/E» زیر، گاهی در زبان محاوره‌ای «سیم بالا» و سیم «سل/G» بم، «سیم پایین» خوانده می‌شوند.
• سیم‌ها در گذشته از روده‌ی گوسفند ساخته می‌شدند، اما امروزه رایج‌تر است که از جنس استیل باشند.
• سیم‌ها توسط موی اسب (موی آرشه/ arco)، پشت آرشه (col legno) و یا توسط انگشتان نوازنده (pizzicato) نواخته می‌شوند.
• این ساز در گروه کر زهی، با خواننده‌ی سوپرانو همراه می‌شود.
• صدا در ویولن با ارتعاش سیم‌ها در بالای یک بدنه‌ی چوبی توخالی ایجاد می‌شود.
• صفحه‌ی رویی آن از جنس چوب صنوبر و بقیه‌ی بدنه، از چوب افرا ساخته می‌شود.
• صفحه‌ی انگشت‌گذاری آن فاقد فرت بوده و نیازمند انگشت‌گذاری دقیق برای کوک نواختن نت است. فشردن سیم روی صفحه‌ی انگشت‌گذاری اصطلاحا «توقف/ stop» نامیده می‌شود. اصطلاح «توقف دوگانه/ double stops» برای فشردن هم‌زمان دو سیم به کار می‌رود. به همین ترتیب از اصطلاح‌های «توقف سه‌گانه و چهارگانه/ Triple and quadruple stops» نیز استفاده می‌شود.
• ویولن توسط گوشی‌های کوک در سردسته‌ی ساز و پیچ‌های تنظیم کوچک (تاندور) در امتداد سیم‌گیر، کوک می‌شود.
• این ساز بین چانه و شانه‌ی نوازنده قرار می‌گیرد و نوازنده از دست راست برای آرشه کشی یا کندن سیم و از دست چپ برای گرفتن نت‌ها استفاده می‌کند.

20 جزء اصلی ویولن و نحوه‌ی عملکرد آن‌ها

ویولن هم وسیله‌ای زیبا و فوق‌العاده متقارن بوده و هم اثری مبتکرانه در طراحی مکانیکی است. در ادامه، قسمت‌های مختلف ویولن و عملکرد هرکدام را آورده‌ایم.

به خاطر داشته باشید که تمرکز ما بر ویولن مدرن است نه سازهای پیشین. برخلاف ویولن‌سل یا کنترباس،‌ ویولن بر روی زمین قرار نمی‌گیرد. بنابراین فاقد قطعات وابسته به آن است.

1. حلزونی (Scroll): بخش تزئینی در بالای ویولن است. معمولا به شکل حلزون تراشیده شده، اما گاهی با اشکال دیگری هم‌چون سر شخص به تراش در می‌آید.
2. گوشی‌های کوک (Pegs): ۴گوشی کوک چوبی که سیم‌ها به دور آن‌ها پیچیده می‌شوند و توسط آن‌ها کوک می‌شوند. سفت کردن سیم‌ها سبب بالا رفتن کوک (زیر شدن صدا) و شل کردن سیم‌ها سبب بم شدن صدای آن‌ها (پایین آمدن کوک) می‌شود.
3. جعبه‌ی کوک (Peg box): محفظه‌ای که سیم‌ها در آن به دور گوشی‌های کوک پیچده شده‌اند.
4. شیطانک (Nut): قطعه چوبی کوچک بین جعبه‌ی کوک و صفحه‌ی انگشت‌گذاری که دارای ۴ شکاف برای قرار گرفتن و عبور سیم‌ها و رسیدنشان به صفحه‌ی انگشت‌گذاری است.
5. گردن (Neck): بخشی از ویولن که بین بدنه‌ی ساز و صفحه‌ی انگشت‌گذاری و حلزونی قرار دارد.
6. صفحه‌ی انگشت‌گذاری (Fingerboard): سطحی که سیم‌ها توسط انگشتان روی آن فشار داده می‌شوند. صفحه‌ی انگشت‌گذاری به طور کلی از چوب آبنوس ساخته می‌شود.
7. صفحه‌ی جلو (Top): صفحه‌ی جلویی ویولن که در اکثر ویولن‌ها از چوب صنوبر ساخته می‌شود. صفحه‌ی پشتی هم عموما از جنس چوب افرا است.
8. دنده/ تیغه (Ribs): نوارهای نازک چوبی در کناره‌ی ویولن است که صفحه‌ی پشتی و جلویی ویولن را به هم متصل کرده و جعبه‌ی صوتی را ایجاد می‌کنند.
9. سیم‌ها (Strings): ویولن دارای ۴ سیم است که در فاصله‌ی پنجم با یکدیگر کوک شده‌اند، از بالا به پایین: G3, D4, A4, E5. سیم‌ها از مواد مختلفی از جمله استیل، مواد مصنوعی ویا روده‌ی حیوانات ساخته می‌شوند. آن‌ها روی صفحه‌ی انگشت گذاری، از گوشی‌ها تا قسمت انتهایی (سیم‌گیر)، کشیده شده‌اند.
10. کلاف دور ویولن (Purfling): نواری باریک از چوب سه‌لایه که در یک مسیر، دور تا دور ویولن، برای محافظت از ساز در برابر آسیب کشیده شده است. یک برجستگی در اطراف لبه‌ی ویولن است، اما در واقع هدف آن بیشتر محافظ بوده تا بخواهد جنبه‌ی تزئینی داشته باشد.
11. بلوک‌های گوشه‌ (Corner blocks): بلوک‌های چوبی داخل بدنه‌ی ویولن که ساختار ساز را ثابت نگه می‌دارند.
12. سوراخ‌های ِاف (F-holes) : دو حفره‌ای که صدای ویولن از آن‌ها بیرون می‌آید. شبیه به حروف F شکسته هستند. این سوراخ‌ها و بدنه‌ی توخالی ساز سبب تشدید صدای ویولن می‌شوند.
13. پل (Bridge): بخشی تزئینی اما کاربردی از جنس چوب افرا که در زیر سیم‌ها قرار می‌گیرد و برای ایجاد صدا، ارتعاشات را از سیم‌ها به بدنه‌ی ساز منتقل می‌کند. این قطه روی ویولن چسبانده نشده و توسط کشش سیم‌ها سر جایش محکم قرار گرفته است. نیرویی که از سمت سیم‌ها بر پل وارد می‌شود چیزی برابر با 90 پوند است.
14. ساوند پست (Soundpost): یک ناقل صوتی چوبی که در داخل ویولن، در سمت راست پل قرار دارد. این بخش برای انتقال ارتعاشات سیم‌ها به بدنه‌ی ساز و ایجاد صدا بسیار اهمیت دارد و قرار دادن آن می‌تواند کیفیت صدا را از نظر حجم و یا کیفیت لحن تغییر دهد.
15. پیچ(ها)ی تنظیم/ تاندور (Fine tuner(s)): پیچ‌های کوک کوچک که روی سیم‌گیر قرار گرفته‌اند و برای کوک سیم‌ها، با ظرافت بیشتر نسبت به گوشی‌های کوک، استفاده می‌شوند. در ویولن‌های ۴/۴ (فول سایز)، پیچ تنظیم تنها برای سیم «می/E» وجود دارد.
16. سیم‌گیر (Tailpiece): قطعه چوبی تقریبا به شکل مثلث که در پایین بدنه‌ی ساز قرار دارد و سیم‌ها به آن متصل می‌شوند.
17. طناب سم‌گیر (Tailpiece gut): طنابی که سیم‌گیر را به بدنه‌ی ساز متصل می‌کند.
18. چانه‌گیر (Chin rest): یک تکه چوب یا پلاستیک شکل‌دار که چانه و استخوان فک خود را روی آن قرار می‌دهید. این بخش به بدنه‌ی ویولن و نزدیک به سیم‌گیر متصل شده است.
19. خرک (Saddle): قطعه‌ای در داخل بدنه‌ی ویولن که به پشتیبانی کردن از سیم‌گیر و فشار سیم‌ها کمک می‌کند.
20. پیکاپ (Pickup): این بخش در ویولن‌های الکتریک یافت می‌شود. ارتعاشات صوتی ویولن را به سیگنال الکتریکی تبدیل کرده و سپس به آمپلی‌فایر ارسال می‌کند. (مانند گیتار الکتریک یا کیبورد الکتریکی)

5 جزء اصلی آرشه‌ی ویولن و نحوه‌ی عملکرد آن‌ها

آرشه یک کمان چوبی است که با مو (به طور سنتی موی دم اسب) بسته شده و شما می‌توانید با کشیدن آن روی سیم‌های کوک شده‌‌ی ساز،‌ صدا ایجاد کنید. آرشه‌ی ویولن، ویولا، ویولن‌سل و کنترباس از نظر طول، وزن و تعداد موهای به کار رفته در آن‌ها کمی با یک‌دیگر تفاوت دارند.

5 جزء اصلی در آرشه وجود دارد که نوازنده پیش از یادگیری آرشه‌کشی باید از آن‌ها شناخت پیدا کند:

1. چوب آرشه: تیره‌ی چوبی پشت آرشه که در طول کل کمان کشیده شده.
2. موی آرشه: رشته‌ای از موی دم اسب (امروزه با مواد مصنوعی ساخته می‌شود) که موازی با چوب آرشه قرار گرفته و برای به ارتعاش در آوردن سیم‌ها از آن استفاده می‌شود.
3. نوک آرشه: لبه‌ی بالایی آرشه که مو‌ی آرشه در آن قسمت مستقیما به چوب آرشه متصل شده. نوک آرشه بالاترین قسمت آرشه است که ویولونیست می‌تواند از آن استفاده کند.
4. پاشنه‌ی آرشه: تکه‌ای چوب که به دسته‌ی آرشه متصل می‌شود و قسمت دیگری از آرشه است که در آن مو‌ی آرشه مستقیما به چوب آرشه متصل شده.
5. گریپ/ پد: قسمتی لاستیکی و فلزی نزدیک به انتهای کمان آرشه.

منبع: Masterclass