جلسه‌ی نهم: ادامه‌ی مبحث زینت در موسیقی
در این جلسه، زینت‌های پیچیده‌تری چون؛ اپوجیاتورا (Appoggiatura) و گروپتو/ قلاب (Turn) را می‌آموزیم. اجرای این زینت‌ها، به درک مناسب نوازنده از آن‌ها احتیاج دارد.
در جلسه‌ی هشتم، با تریل‌ها (trills)، نت‌های گریس (Grace Notes) و آچیاکاتورا (Acciaccatura) آشنا شدیم. در ابتدای این جلسه به یکی از رایج‌ترین زینت‌ها در دوره‌ی باروک می‌پردازیم: موردانت/ گزش (Mordent).
موردانت‌ها/ گزش‌ها (Mordents)
گزش فوقانی (Upper Mordent)
گزش فوقانی، حرکتی سریع (با بازگشت) از یک نت به نت بالایی آن است که با نماد زیر نشان‌داده می‌شود:
می‌توانید یک نمونه استفاده از این زینت را در تصویر زیر مشاهده کنید:
کلمه‌ی «Mordere» در زبان ایتالیایی به معنای «نیش زدن» است و به همین خاطر اصطلاح Mordent برای این زینت مناسب می‌شود که؛ این زینت با جا‌به‌جایی نت اصلی به نت دیسونانت و بازگشت بلافاصله‌ی آن به همان نت، ایجاد می‌شود.
گزش تحتانی (Lower Mordent)
پیش‌درآمد اولین فوگ از کتاب دوم Well-Tempered Clavier باخ که در گام «دو ماژور» قرار دارد را در تصویر زیر ببینید:
در تصویر بالا می‌توانیم منظور «یوهان گوتفرید والتر» (J.G. Walther)، از دوستان باخ و نویسنده‌ی رساله‌ی مهمی در زمینه‌ی موسیقی، زمانی‌که گفته: «اثر موردانت مانند شکستن آجیل با دندان است» درک کنیم.
زمانی که در میان علامت موردانت یک خط وجود دارد، این زینت، گزش تحتانی (Lower Mordent) نام می‌گیرد. حرکت سریع از نت اصلی به نت پایینی آن و بازگشت بلافاصله به همان نت:
اگر نت بالایی یا پایینی موردانت احتیاج به علامت عرضی داشته باشد، آن را در بالا یا پایین موردانت می‌نویسند:
گروپتو/ قلاب (فوقانی) (Turn)
یکی از بیان‌گرترین و منعطف‌ترین زینت‌ها در موسیقی، گروپتو/ قلاب (Turn) است که با نماد زیر نشان داده می‌شود:
این زینت، به اصطلاح نت نوشته‌شده را می‌چرخاند و به‌ویژه توسط آهنگسازان دوره‌ی کلاسیک استفاده می‌شده است. زینتِ گروپتو/ قلاب (Turn) شامل: نت بالای نت اصلی، خود نت اصلی، نت پایینی آن و دوباره همان نت اصلی است.
هنگامی که گروپتو/ قلاب (Turn) بین دو نت قرار می‌گیرد، زینتی است که به نت دوم منتهی می‌شود و نصف ارزش زمانی نت اول را به خود اختصاص می دهد. برای مثال:
یک نمونه‌ی دیگر از استفاده‌ی گروپتو/ قلاب (Turn) بین دو نت، در تصویر زیر آمده است. هنگامی‌که فاصله‌ی بین دو نت یک فاصله‌ی سوم باشد:
هنگامی‌که گروپتو/ قلاب (Turn) بعد از نت نقطه‌دار می‌آید، برای این‌که انعطاف‌پذیری ریتم را نشان دهیم، معمولا از تریوله استفاده می‌کنیم :
اگر به هر نوع علامت عرضی نیاز باشد، آن را در بالا یا پایین علامت قلاب می‌نویسیم:
سرعت و ریتم نسبی نت‌ها و مدت زمان کلی قلاب، به محل قرارگیری نماد، سرعت قطعه و سلیقه‌ی نوازنده بستگی دارد. موضوع اصلی، محتوای موسیقی‌ای که می‌نوازید؛ است. برای مثال در قطعه‌ای که تمپوی آن «Moderate» (ملایم – ۱۲۰- ۱۰۸ بیت در دقیقه) است، زینت قلاب به‌صورت زیر اجرا می‌شود:
قلاب/گروپتو تحتانی (Inverted Turn)
قلاب تحتانی با نماد زیر نشان‌داده می‌شود:
این زینت مانند «قلاب فوقانی» عمل می‌کند، با این تفاوت که؛ الگوی نت‌ها برعکس می‌شود و اولین نت، نت پایینیِ نت اصلی است:
استفاده‌ی «هایدن» از این نماد، دلیل اختلاف نظر در میان برخی از اساتید است. هایدن این علامت را «گزش نیمه» (Half Mordent) می‌نامد درصورتی که آن را بدون درنظر داشتن تعریف او، اجرا می‌کنیم. چون شیوه‌ی استفاده‌ی آن با تعریفش تناقض دارد، بنابراین امروزه پیانیست‌ها تمایل دارند که «قلاب» را به‌عنوان یک چرخش و بازگشت سریع اجرا کنند.
در .C.P.E مقاله‌ی باخ درمورد «هنر واقعی نواختن سازهای کیبورد دار» (1753-True Art of Playing Keyboard Instruments) که یکی از مشهورترین و تاثیرگذارترین رساله‌های قرن 18 در زمینه‌ی تکنیک کیبورد و تفسیر آن بوده؛ 12 صفحه به بحث در مورد «قلاب» اختصاص داده‌شده است و نویسنده بیش از 70 مثال آورده است! زیرا «گروپتو/قلاب» یکی از انعطاف‌پذیرترین زینت‌هاست؛ در حالی که باید شکل الگوی آن را دنبال کرد، نوازنده می‌تواند هر جنبهی دیگر آن را تعیین کند.
آپوجیاتورا (Appoggiatura)/ Leaning Notes
حرکت موزیکالِ یک نت ملودیک که با هارمونی زیرین آن متناسب نیست و با حرکت آشکارا به یک نت مطبوع، اصطلاحا روی آن حل می‌شود؛ برای موسیقی از اهمیت اساسی برخوردار است. این نت‌های «انحرافی» (Leaning Notes) که اغلب نقشی شبیه به «آه کشیدن» را در موسیقی بر عهده دارند، آپوجیاتورا (Appoggiatura) نامیده می‌شوند. آپوجیاتورا نت کوچکی است که در بالا یا پایین نت اصلی قرار می گیرد. این نت معمولا روی ضرب قوی قرار دارد و نتی که آپوجیاتورا روی آن حل می‌شود، در ضرب ضعیف یا قسمت ضعیف‌تر ضرب قرار می‌گیرد. آپوجیاتورا نصف کشش نت اصلی را در میزان‌های ۲/۴ و ۴/۴ دارد و روی ضرب اجرا می شود:
زمانی که نت اصلی نقطه‌دار باشد؛ ارزش زمانی آپوجیاتورا (Appoggiatura)، دو سوم نت اصلی می‌شود:
در نوشته‌های مربوط به پیانو، آپوجیاتورا (Appoggiatura) با شیوه‌های مختلف نت‌نویسی می‌شود و همیشه لازم است که در هنگام اجرا، به تاثیر آن توجه داشته‌باشیم.
خوشبختانه در بسیاری از ویرایش‌های مدرن، پیشنهادی برای شیوه‌ی اجرایی هر زینت، در یک مقدمه (یا پاورقی) ارائه می‌شود یا این‌که شیوه‌ی اجرای آن در بالای خط حامل نوشته می‌شود. این مطالب ممکن است صفحه‌ی نت را به‌هم ریخته کنند اما در صورتی‌که به آن ها بی‌توجهی نشود، معمولا مفید هستند.
همیشه توصیه می‌شود قبل از انتخاب یک روش برای اجرای زینت، رویکردهای مختلف را آزمایش کنید، چراکه؛ بعید به نظر می‌رسد تنها یک روش صحیح برای اجرای آن وجود داشته باشد.
چالش اصلی اجرای زینت‌ها روی پیانو این است که: ما باید در هنگام اجرا، زینت ها را به گونه‌ای یک‌پارچه درون موسیقی جا دهیم تا جریان ریتمیک موسیقی حفظ شود و یکنواختی صدا از بین نرود. علت به‌وجود آمدن این مشکلات، اغلب این است که؛ موسیقی‌ای که داریم می‌نوازیم، در اصل برای هارپسیکورد، کلاویکورد یا فورته‌پیانو با تاچ بسیار سبک‌تر نوشته‌شده است که به نوازندگان این سازها امکان می‌دهد تا زینت‌ها را به‌راحتی اجرا کنند. نواختن موسیقی باروک و موسیقی کلاسیک اولیه با پیانوی مدرن، می تواند چالش‌هایی پیش روی ما قرار دهد که علت آن؛ تاچ سنگین‌تر پیانوهای مدرن است. «داشتن آرامش و کاهش تنش» اغلب کلیدی برای داشتن تعادل و یکنواختی در صداست.
برای شروع، همیشه بهتر است (حتی اگر ریتم انعطاف پذیری دارید) زینت‌ها را با سرعت پایین و به‌آرامی تمرین کنید تا از ریتمی که دارند اطمینان حاصل کنید. به این ترتیب زینت‌ها به بخشی جدایی‌ناپذیر از موسیقی تبدیل می‌شوند و نقش خود را به‌عنوان جنبهی بیانگر موسیقی ایفا می‌کنند.
در این دو مقاله (جلسه‌ی هشتم و نهم تئوری موسیقی) تنها به جزئی کوچک از دریای بی‌کران زینت‌ها پرداخته‌ایم.
اگر جلسات گذشته‌ی تئوری موسیقی را از دست داده‌اید، می‌توانید در لیست زیر آن‌ها را مشاهده کنید:
منبع: Pianist
