تیمبر یا رنگ صدا در موسیقی چیست و چه اهمیتی دارد؟

می‌توان گفت که رنگ صدا، کیفیت و تُن صدا است که آن صدا را قابل تشخیص و منحصر‌به‌فرد می‌کند. رنگ صدا را به صورت ادراک و احساس شنوایی که توسط امواج صوتی تولید می‌شود هم تعریف کرده‌اند. به عبارت دیگر می‌توان گفت که تمیبر، شامل خصوصیاتی از یک صوت می‌شود که آن را از اصوات دیگر متمایز می‌کند.
دقیقا همین خاصیت صوت است که باعث می‌شود صدای مادرتان را از مادربزرگ‌تان تشخیص بدهید.

رنگ صدا چیست؟

آشنایی و درک خوب از «تیمبر» برای اهالی موسیقی خصوصا خواننده‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. یک خواننده باید به گونه‌ای با کیفیت‌های مختلف صوتی آشنا باشد که بتواند در یک قطعه موسیقی تن‌های مختلف یا رنگ صداهایی متناسب با قطعه را تولید کند. شاید برخی اصطلاحات برای توصیف صدای خوانندگان برای شما آشنا باشد، اصطلاحاتی مثل صدای سیگاری، صدای ابریشمی، صدای زنگ‌دار، صدای گرم، صدای حجیم وغیره. این اصطلاحات سعی دارند تا به رنگ صدای فرد اشاره کنند.
چه خواننده باشید، چه گوینده و چه اینکه بخواهید با صدای‌تان هنگام صحبت کردن روی مخاطب تاثیر بگذارید، می‌توانید با تولید رنگ صداهای مختلف، آن احساسی را که می‌خواهید به صدای‌تان یا موسیقی‌تان پیوند بزنید.
اشتباه نکیند! منظورمان این نیست که با احساس بخوانید. بلکه باید بدانید که چطور یک صوت مورد استفاده قرار می‌گیرد تا بتواند احساس مورد نظر را تولید کند.
موج صوتی که هر فردی هنگام خواندن یک نت تولید می‌کند با فرد دیگری فرق دارد و این به چندین عامل مختلف بستگی دارد که یکی از آن‌ها تنفس است.
رنگ صوتی به شکل «موج صوتی» بستگی دارد. که با تاثیر گرفتن از تعداد زیادی از امواج فرعی (overtones)، دارای تنوع می‌شود. فرکانس و شدت این امواج در تعیین رنگ صدا تاثیر گذار است.
تصویر زیر می‌تواند تا حدی برای شما روشن کند که منظور ما از «شکل موج صوتی» چه است.

رنگ صدا یا تیمبر در موسیقی

موسیقی‌دانان به دو صورت رنگ صوتی‌های متنوع ایجاد می‌کنند. اول انتخاب ساز است. هر ساز رنگ صوتی مخصوص به خودش را دارا است که آهنگساز با توجه به آن، از ساز به خصوصی برای اجرای بخشی از یک قطعه موسیقی استفاده می‌کند. دوم استفاده از فرکانس‌های مختلفی است که هر ساز می‌تواند ایجاد کند.
هر نتی که توسط یک آلت موسیقی تولید می‌شود یک موج پیچیده صوتی است که بیش از یک فرکانس خاص را در خود دارد.

نکته جذابی که در خصوص رنگ صدای ساز‌ها وجود دارد این است که اگر یک ساز مشخص توسط چند نوازنده نواخته شود، رنگ‌های صوتی متفاوت تولید خواهد شد. اندکی تفاوت در شیوه تولید صوت می تواند بر رنگ صدا تاثیر بگذارد. یک مثال خوب برای این موضوع در عالم موسیقی معروف است به «حمله و نابودی» (attack and decay)، وقتی که نوازنده به سیم‌ گیتار زخمه می‌زند یا روی کلاویه‌های پیانو ضربه می‌زند، ابتدا صدایی بلند تولید می‌شود که به سرعت رو به نابودی می‌رود و محو می‌شود. اینکه هر نوازنده چگونه و با چه قدرتی به سیم زخمه بزند یا بر کلید‌های پیانو ضربه بزند، بر رنگ صوتی تولید شده مؤثر است و این چنین است که یک ساز در دست دو نوازنده دارای دو رنگ صوتی متفاوت می‌شود.

عواملی که بر رنگ صدا تاثیر می‌گذارند

اینکه چه عواملی روی رنگ صدا تاثیر می‌گذارند بسیار متنوع و گوناگون است و بستگی به این دارد که از چه سازی خارج می‌شود. برای مثال روشی که شخصی هوا را به درون سازدهنی وارد می‌کند، روی فرکانس‌های صوتی ایجاد شده تاثیر می‌گذارد و همین موضوع باعث می‌شود که به گونه‌ای منحصر‌به خودش به گوش برسد و در نتیجه رنگ صوتی متمایزی خواهد داشت. عواملی چون، شدت و کیفیت هوای وارد شده به ساز، کنترل تنفس، وضعیت بدن نسبت به ساز، از جمله عواملی هستند که روی رنگ صدای سازدهنی اثر می‌گذارند. کوچک‌ترین تفاوت‌ها در فرکانس یا بسامد صوت، عاملی مهم در تعیین رنگ صوتی است.

شکل ظاهری ساز و یک مشخصه دیگر که به آن پوش یا انولوپ می‌گویند، بر رنگ صدای یک ساز تاثیر می‌گذارد. انولوپ (envelope) تعیین می‌کند که صدا چگونه به وجود می‌آید و چه مراحلی را طی می‌کند تا به گوش برسد و سپس در فضا محو شود. در ویدیوی زیر یک نت واحد توسط چندین ساز موسیقی نواخته می‌شود. شما می‌توانید ببینید که هر ساز موج صوتی متفاوتی را ایجاد می‌کند.

رنگ صدا در خوانندگی و صدای انسانی

وقتی شروع به خواندن می‌کنید رنگ صدای شما تحت تاثیر گرفتگی‌ها و گشودگی‌هایی در بخش‌های مختلف دستگاه صوتی شما، مثل زبان و گلوی‌تان قرار می‌گیرد. وضعیت بدن و کنترل تنفس هم در این مسیر نقشی اساسی بازی می‌کند.
خوانندگان معمولا نوع صدای خود را می‌دانند. اینکه صدای‌شان، سوپرانو، آلتو، تنور، باریتون یا باس است. این اصطلاحات هم به رنگ صوتی خواننده اشاره دارد. تشخیص و فهم زیر‌بمی صدا، می‌تواند به شما کمک کند تا نوع صدای خود را بشناسید. صحبت کردن عادی شما هم رنگ صدای مخصوص به خود را دارد. شکل و فرکانس صوتی که شما هنگام صحبت کردن تولید می‌کنید، صدای شما را از دیگران قابل تشخیص می‌کند. حتما برای‌تان پیش آمده که بگویید صدای فلانی گرم است یا صدای فلانی جیغ است و چیزهایی شبیه به این‌ها. این توصیفات نیز در واقع توصیف رنگ صدای اشخاص هستند. برای مثال صدای سلن دیون معروف است به صدای ابریشمی و در عوض صدای الا فیتزجرالد، خواننده معروف جاز، به صدای سیگاری مشهور است.
ویبره یا لرزش صدا عامل دیگری است که هنگام خوانندگی بر رنگ صوتی تاثیر گذار است.

یکی از بهترین راه‌هایی که می‌تواند هنگام خواندن به شما کمک کند، این است که زیر نظر و تعلیم یک مربی خوب آواز بخوانید، کسی که با رنگ صدا آشنا است و می‌داند چطور باید از آن استفاده کرد. یک معلم خوب آواز می‌تواند منحصرا با شما کار کند و به شما کمک کند تا خصوصیت منحصر‌به ‌فرد صدا‌ی‌تان را کشف کنید. او هم‌چنین می‌تواند به شما کمک کند تا بفهمید که چطور می‌توانید روی صدا ی‌تان کار کنید تا احساس یک قطعه موسیقی به‌خصوص را به خوبی منتقل کنید.

فراموش نکنید که صدای شما در جهان منحصر‌به فرد است. برای این یگانگی احترام قاٰیل باشید و بدانید که کیفیت منحصر‌به ‌فرد صدای شما است که شما را از سایر هنرمندان متمایز می‌کند.

منابع:
takelessons