استرس یک پاسخ فیزیولوژیکی و روانی به درک خطر و تهدید است. استرس می تواند به دلیل آسیب فیزیکی، اختلال مکانیکی و تغییر شیمیایی رخ دهد.
پاسخ بدن به این عوامل به میزان قرار گرفتن در معرض استرس، مدت زمان رویداد و سایر عوامل بستگی دارد. قرار گرفتن در معرض استرس می‌تواند تقریباً بر تمام جنبه‌های فیزیولوژیکی، روانی، شناختی و اجتماعی در زندگی فرد تأثیر بگذارد.
برخی از علائم استرس که از نظر فیزیکی ظاهر می شوند عبارتند از: افزایش علائم حیاتی، گشاد شدن عروق، افزایش تولید عرق، تضعیف سیستم ایمنی، سردرد، درد شکم و افزایش پاسخ های عصبی هورمونی (کورتیزول، اپی نفرین، وازوپرسین).
اضطراب از لحاظ روانی نیز تاثیرات زیادی با خود به همراه دارد. برخی از این تاثیرات عبارت‌اند از:
اختلالات خلقی، هیجانات، اضطراب، اختلال در خوردن، اختلال در خواب، اعتماد به نفس پایین، مقابله ناکارآمد و تحریک‌پذیری.
همچنین استرس می تواند در تمرکز و حافظه اختلال ایجاد کند
اضطراب بر ارتباطات اجتماعی و عملکرد بین فردی نیز تاثیر می‌گذارد و پیامدهایی مثل ترس یا سوء ظن، بیزاری از دیگران، گوشه گیری، عزت نفس پایین، اعتماد به نفس پایین و… را در پی دارد.
قرار گرفتن در معرض استرس های جسمی و روانی باعث می‌شود بدن برای غلبه بر استرس اقدامات دفاعی انجام دهد. یکی از پاسخ‌های دفاعی در برابر استرس، ترشح مداوم هورمون های استرس از جمله کورتیزول است. هورمون کورتیزول به عنوان یک نشان‌گر بیوشیمیایی برای استرس حاد و مزمن است. علاوه بر افزایش سطح کورتیزول، ترشح اپی نفرین و وازوپرسین نیز به دلیل قرار گرفتن در معرض استرس افزایش می‌یابد و در نتیجه باعث افزایش فشار خون و ضربان قلب می‌شود.
افزایش سطح کورتیزول به عنوان شاخص استرس را می توان از طریق مداخلات روانی اجتماعی تغییر داد. یکی از مداخلات روانی اجتماعی که اغلب برای مدیریت استرس استفاده می‌شود، موسیقی‌درمانی است.
استرس می تواند در همه سنین از جمله کودکی و نوجوانی و بزرگ‌سالی رخ دهد.
شرایط مختلف جسمی و روانی می تواند باعث ایجاد اضطراب در کودکان شود، به عنوان مثال وجود بیماری، جراحت یا ضربه، طلاق والدین، مرگ والدین، سوء استفاده جنسی، بلایای طبیعی، جنگ و… عواملی هستند که باعث ایجاد اضطراب در کودکان می‌شوند.
موسیقی‌درمانی یک رویکرد مکمل موثر برای مدیریت استرس در کودکان است که می تواند به نتایج درمانی خاص با حداقل عوارض جانبی در مدیریت بالینی بیماران اطفال دست یابد. برای کودکان و نوجوانان، گوش دادن به موسیقی در زمینه های مختلف مراقبت های بهداشتی عملی آسان و کم‌هزینه است.
اثربخشی موسیقی درمانی در کاهش سطح استرس در کودکان به طور گسترده گزارش شده است. تأثیر مثبتی که موسیقی‌درمانی بر کاهش درد، ضربان قلب، تعداد تنفس و اضطراب در کودکان تحت درمان پزشکی دارد می‌تواند خطر سندرم اضطراب پس از سانحه را کاهش دهد.
سنجش میزان اضطراب در کودکان
اندازه گیری استرس از طریق آزمایش هورمونی یک روش جدید و عینی است. این روش برای کودکان بیماری که قادر به بیان احساسات خود نیستند بسیار سودمند است. از طریق این روش می‌توان شرایط استرس‌زا در بدن فرد را که با چشم غیر مسلح قابل مشاهده نیست شناسایی کرد.
همان‌طور که قبلا توضیح داده شد، یکی از پاسخ‌های دفاعی بدن به استرس، افزایش هورمون کورتیزول است. سطح کورتیزول بالا یک شاخص خوب برای فردی است که استرس حاد یا مزمن را تجربه می کند.
کورتیزول را می‌توان از طریق آزمایش بزاق تشخیص داد. این روش، بهتر، مؤثرتر و معتبرتر از آزمایش خون برای ارزیابی عملکرد قشر آدرنال است. مزایای استفاده از کورتیزول بزاقی، نمونه‌برداری آسان، غیر تهاجمی، سریع و قابل تکرار است. این روش نیاز به تجهیزات خاصی ندارد و می تواند در خارج از آزمایشگاه انجام شود .
در ۲۰ سال اخیر، کورتیزول بزاقی به محبوب‌ترین نشان‌گر زیستی مورد استفاده در مطالعات استرس تبدیل شده است.
موسیقی‌درمانی
موسیقی درمانی استفاده از موسیقی برای کمک به افراد مبتلا به بیماری‌های مختلف است که می‌تواند بر فیزیولوژی، روانشناسی و عواطف آن‌ها تأثیر بگذارد. این درمان می‌تواند مشکلات استرس افراد در سنین مختلف را با کمترین عوارض جانبی و هزینه‌ی کم مدیریت کند.
کاربرد آن آسان است و نیازی به توانایی فکری برای تفسیر ندارد. هیچ محدودیتی برای استفاده از موسیقی درمانی برای کاربران وجود ندارد.
موسیقی‌درمانی فعال
موسیقی درمانی به دو نوع فعال و غیر فعال تقسیم می‌شود. در موسیقی درمانی فعال بیماران موسیقی می‌نوازند، آواز می‌خوانند و تشویق می‌شوند تا تجربیات خود را به‌واسطه‌ی موسیقی خلق یا توصیف کنند.
موسیقی‌درمانی غیر فعال
موسیقی‌درمانی غیرفعال روشی است که در آن بیمار فقط به موسیقی زنده یا از قبل ضبط شده گوش می‌دهد. پس از جراحی و در دوره‌های درمانی سرطان، موسیقی‌درمانی غیر فعال توصیه می‌شود. زیرا این نوع موسیقی‌درمانی را می توان به راحتی در موقعیت‌های بالینی که حداقل تجهیزات و توجه کارکنان وجود دارد، گنجاند. بیمار به انتخاب خود به موسیقی آرامش‌بخش گوش می‌دهد و این تأثیر عمیقی بر سطح استرس و اضطراب او می‌گذارد.
موسیقی‌درمانی در کودکان در حین بیماری
موسیقی‌درمانی می‌تواند به طور موثر به کودکان کمک کند تا با محیط بیمارستان سازگار شوند. کودکان معمولاً با محیط بیمارستان آشنا نیستند و آن‌جا ممکن است اتفاقات جدید و ترسناکی را در زندگی خود تجربه کنند. موسیقی‌درمانی می‌تواند در کنترل حالت عاطفی، مدیریت درد، پردازش شناختی و مدیریت استرس استفاده شود.
موسیقی‌درمانی به‌طور موثری بر عوامل فیزیکی مثل فشار خون، ضربان قلب، سیرش اکسیژن (اکسیژن خون) و درد تاثیر می‌گذارد. همچنین بر رفتار روانی‌اجتماعی (مانند اضطراب) کودکان بستری در بیمارستان نیز تاثیر مثبتی دارد. این درمان با بهبود پارامترهای قلبی‌عروقی و بهبود هایپرگلایسمی ناشی از استرس، اضطراب و درد پس از عمل را کاهش می‌دهد.
موسیقی‌درمانی در کنار روش‌های دیگر برای بهبود بیهوشی، بی‌حسی موضعی و آرامش استفاده می‌شود.
اگرچه موسیقی زنده در حضور یک درمان‌گر موسیقی موثرتر به نظر می رسد، اما انجام این روش در محیط یا موسسه‌ای که یک درمان‌گر حرفه‌ای آموزش‌دیده ندارد میسر نیست. بنابراین استفاده از موسیقی ضبط‌شده می‌تواند یک انتخاب باشد.
عوامل موثر بر موسیقی‌درمانی
یک ویژگی موسیقی خوب برای کودکان بیمار این است که شدت صدای آن در محدوده‌ی صدای ملایم تا متوسط باشد. ریتم آن نیز منظم و بدون نوسانات ناگهانی در سرعت باشد. استفاده از هدفون به‌خصوص در بخش مراقبت‌های ویژه مزایای خود را دارد:
تقویت شنوایی در سطح دسی‌بل قابل قبول.
باعث توجه بیمار به سر و صدای محیط می‌شود.
برای سایر بیماران مزاحمت ایجاد نمی‌کند.
اختلال محیطی
ختلالات محیطی می‌تواند اثربخشی موسیقی‌درمانی را کاهش دهد یا حتی تأثیر منفی داشته باشد. نمونه‌هایی از این اختلالات محیطی سر و صدای ناشی از عبور افراد، صحبت کردن، گریه کردن یا فریاد زدن هنگام انجام موسیقی‌درمانی است. سر و صدای محیطی می‌تواند با اثربخشی موسیقی‌درمانی تداخل داشته باشد، حتی اگر از هدفون استفاده شود. این احتمالاً به دلیل فعال بودن حواس دیگر (مثلاً بینایی) است که هنوز هم می توانند محرک هایی را از محیط دریافت کنند.
نوع موسیقی و مدت‌زمان آن
موسیقی‌درمانی از لحاظ فیزیولوژیک، روان‌شناختی و اجتماعی‌عاطفی فواید مستقیمی برای بیماران دارد. عامل مهمی که می‌تواند اثربخشی موسیقی‌درمانی را افزایش دهد، نوع موسیقی است.
نوع موسیقی معمولا بر اساس موسیقی‌های مورد علاقه‌ی بیمار، آهنگ‌هایی که برای او آشنا است، زمینه‌ی فرهنگی و تجربیات گذشته انتخاب می‌شود.
علاوه بر این، اجازه دادن به بیمار برای تنظیم فرکانس، مدت‌زمان پخش موسیقی، بهترین رویکرد در موسیقی‌درمانی است.
مدت‌زمان موسیقی بیش از بیست دقیقه معمولا تاثیر منفی بر میزان اضطراب کودکان دارد.
نوع تشخیص و سطح درمان
در کودکان و بزرگ‌سالان مبتلا به سرطان، نوع تشخیص و سطح درمان می‌تواند بر میزان خستگی و اضطراب تاثیر بگذارد. اگر کودکان مبتلا به سرطان، احساس خستگی را زیاد تجربه کنند احتمالا موسیقی‌درمانی برای آن‌ها چندان موثر واقع نمی‌شود.
منبع
Intechopen