تاریخچه‌ی ساز کاخن

کاخن چیست؟

تلفظ این ساز به‌صورت «کا-خُن» بوده که در زبان اسپانیایی به معنی محفظه، جعبه (Caja)‌ یا کشو (Cajon) است. کاخن به‌عنوان سازی که در اصل فقط یک جعبه‌ی چوبی است، می‌تواند به بخش‌ ریتمیک موسیقی، بافت و الگوهای متنوعی ببخشد. این ساز برای یک مبتدی تازه کار به اندازه‌ی یک نوازنده‌ی حرفه‌ای سازهای کوبه‌ای لذت‌بخش است.

ساز کاخن؛ جعبه‌ای چوبی است که در حال حاضر اغلب از تخته سه‌لا یا چوب راش ساخته می‌شود، اگرچه می‌توان برخی از مدل‌های سطح بالا را از چوب خالص ساخت. (در پنج وجه آن؛ ورق هایی از چوب به ضخامت 13 تا 19 میلی متر استفاده می‌شود و یک ورقه‌ی نازک‌تر از جنس تخته سه‌لا به‌عنوان وجه ششم قرار می‌گیرد و به‌عنوان سطحی برای ضربه زدن یا سرِ کاخن عمل می کند.)
کاخن با داشتن سیم‌ها یا فنرهایی که به سطح قابل توجهی از پشت آن متصل‌اند و توسط حفره‌ی صدایی که دارد، قادر به تولید صدایی شگفت‌انگیز و دارای بافت است.

این ساز به‌گونه‌ای ساخته شده که بسته به جایی که روی آن ضربه می‌زنید، صدایی بم یا زیر ایجاد کند. کاخن علاوه‌بر داشتن صدای لذت‌بخش، در مقایسه با بسیاری از کیت‌های درام جابه‌جایی بسیار ساده‌ای دارد.

چه کسی ساز کاخن را اختراع کرد؟

این جعبه‌ی چوبی مرموز، دارای تاریخچه‌ای غنی اما تیره است. دو منشا مکمل برای تاریخچه‌ی این ساز وجود دارد:

این احتمال وجود دارد که کاخن به‌طورمستقیم از آلات موسیقی جعبه مانند، در غرب و مرکز آفریقا (به ویژه آنگولا و آنتیلز) برگرفته شده باشد.

هم‌چنین گفته می‌شود «کاخن»، از اواخر قرن شانزدهم در پرو (Peru) به وجود آمده است؛ جایی که بردگان غربی و آفریقای مرکزی  از هر نوع شی چوبی (مانند: جوب میوه‌ها و کشوی کمدها) برای ایجاد صدایی شبیه به صدای طبل‌های محلی آفریقایی استفاده می‌کردند تا این که در دهه‌ی 1850، کاخن به سازی محبوب تبدیل شد. متاسفانه دولت مستعمراتی اسپانیا از این ترس داشت که گردهمایی‌های موسیقی، سبب ایجاد اغتشاش شود. در اقدامی برای جلوگیری از چنین رویدادهای اجتماعی، صاحبان بردگان و پلیس، موسیقی سنتی طبل آفریقا را ممنوع کردند. با این وجود، روحیه‌ی موسیقایی مردم از بین نرفت و ریشه‌ی ریتمیکی که در فرهنگ آن‌ها وجود داشت، باقی ماند. در آن دوران جعبه‌های بسته‌بندی که در محل کار مردم بود، به‌عنوان سازی کوبه‌ای برگزیده شد. در آن شرایط به راحتی می‌شد این جعبه‌ها را به‌عنوان صندلی یا چهارپایه‌ای برای نشستن معرفی کرد نه سازی برای نواختن.

امروزه نوازندگان خیابانی و گروه‌های موسیقی، از کاخن در مکان‌هایی با هر اندازه استفاده می‌کنند. جابه‌جایی کاخن آسان است. این ساز لحنی خاکی دارد که می‌تواند همرا‌ه‌ کننده‌ی خوبی برای گیتاریست‌ها و خوانندگان باشد. امروزه کاخن، به‌خصوص در گروه‌های آکوستیک که در آن‌ها از هیچ وسیله‌ی الکتریکی استفاده نمی‌شود، به یکی از محبوب‌ترین سازها تبدیل شده است. طراحی اولیه‌ی این ساز بسیار ساده است. نقاط مختلفی برای ضربه زدن روی یک جعبه‌ی چوبی وجود دارد؛ ضربه زدن به نواحی نزدیک به لبه‌ی‌جعبه، صدایی واضح با فرکانس بالا ایجاد می‌کند که برای استفاده به‌عنوان بک بیت (Back Beat) مناسب است. (مانند اسنیر درام،‌ Snare Drum، در درام‌های قدیمی) هرچه این ضربات به مرکز صفحه‌ی جلویی (Tapa) نزدیک‌تر باشد،  فرکانس صدا کاهش یافته و ضربات، صدایی چوبی به خود می‌گیرند و می توان از این صدا به‌عنوان صدای درام باس (Bass Drum) یا تُم (Tom) استفاده کرد.

تکامل ساز کاخن

در طول دوره‌ی برده‌داری، نوازندگان کاخن ویژگی‌های مضاعفی به این جعبه‌های چوبی اضافه کردند و صدایی را که این ساز تولید می‌کند، تغییر دادند و طراحی آن را به سازی که امروزه می‌شناسیم تبدیل کردند.

در طول این سال‌ها، لایه‌ی نازک‌تری از چوب، به سطحی که به آن ضربه می‌زنیم، اضافه شده که به ضربات شدت می‌بخشد. هم‌چنین حفره‌ی صدایی که معمولا در پشت ساز قرار می‌گیرد، باعث رسایی بیشتر صدا می‌شود.

ساز کاخن به لطف گروه موسیقی Perú Negro، در سال 1969، به صحنه‌های موسیقی راه یافت. این گروه فرهنگ سیاه‌پوستان را گرامی می‌شمرد. تاثیر این گروه سبب شد که ساز کاخن به جشن سنتی آن‌ها (Festejo) راه یابد و اهمیت بیشتری نسبت به گیتار پیدا کند.

شاید آشکارترین تغییر در این ساز، زمانی حاصل شد (سال 1977) که کایترو سوتو «Caitro Soto» نوازنده‌ی آفریقایی-پرویی ساز کوبه‌ای، با گیتاریست اسپانیایی «Paco de Lucia» ملاقات کرد و پوکو را  بلافاصله شیفته‌ی این ساز کرد. «کایترو» کاخن خود را به «پوکو» داد.

همزمان با محبوبیت کاخن در آمریکای جنوبی، گیتاریست اسپانیایی «Paco de Lucia» تصمیم گرفت که این ساز را به اروپا بازگرداند. او دسته‌ای از سیم‌های گیتار را به پشت محل ضربه به کاخن اضافه کرد و به این ساز صدایی زهی بخشید. (مانند صدای زنگی که ضربه‌ی ضعیف ریتم را در میان سازها مشخص می‌سازد) از آن زمان، این ساز نه تنها در موسیقی آفریقایی پرو بلکه در موسیقی فلامینکو نیز به‌عنوان یک ساز ریتمیک کلیدی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع کاخن با داشتن ضربات کوبشی و جذاب، به‌عنوان سازی کوبه‌ای در بسیاری از سبک‌های موسیقی،‌ زمانی‌که گروه‌ها می‌خواهند یک چیدمان آکوستیک موثر ایجاد کنند، استفاده می‌شود. در سال 2001، کاخن توسط «موسسه‌ی ملی فرهنگ پرو» به عنوان میراث ملی اعلام شد و در سال 2014، «سازمان ایالت‌های آمریکا» این ساز را به‌عنوان «سازی از پرو برای آمریکا» اعلام کرد.

کاخن چگونه نواخته می‌شود؟

همان‌طور که در ابتدای متن اشاره کردیم، یکی از نکات جالب در مورد ساز کاخن؛ نوازندگی بسیار ساده‌ی آن است. اولین قدم برای نواختن کاخن، نشستن روی این ساز است؛ جوری که بخشی از ساز در میان زانوها قرار گیرد. سپس با ضربه‌زدن بر سطح جلویی آن، توسط کف دستان و انگشتان خود، صدا ایجاد می‌کنید. ضربه زدن به شیوه‌های مختلف؛ استفاده از قسمت های مختلف دست برای ایجاد ضربه و قراردادن یک دست یا پا روی سطح ساز و نواختن قسمت بالایی آن با دست دیگر، باعث ایجاد صداهای متنوع می‌شود.

با این وجود، علاوه بر این روش‌های سنتی، نوازندگان کاخن به استفاده از برس (Brush)، مضراب (Mallet) یا استیک (Stick) نیز شناخته شده‌اند.

حتی گاهی برخی از نوازندگان، یک پدال درام باس را به کاخن خود متصل می‌کنند و از آن به‌عنوان یک کیک‌ درام (Kick Drum) جایگزین استفاده می‌کنند. ( این روش، به‌طور معمول، کاربرد اصلی ساز کاخن نیست)

کاخن در موسیقی معاصر

در دهه‌ی 2000، کاخن به‌طور گسترده در سبک‌های موسیقی ساحلی پرو، مانند: Tondero، Zamacueca، والس پرویی، فلامینکوی اسپانیایی مدرن و سبک‌های خاصی از رومبای کوبایی مدرن شنیده می‌شود. 

از کاخن مدرن، اغلب برای همراهی با یک پیانو یا گیتار تک‌نواز آکوستیک استفاده می‌شود.

ساز کاخن به سرعت در سبک‌های بلوز، راک، پاپ، فانک، موسیقی جهان، جاز و… محبوب شد و اغلب در چینش‌های ساده، به جای یک چیدمان کامل درامز، استفاده می‌شود زیرا به صورت هم‌زمان می‌تواند به‌عنوان درام باس و یک صندلی برای نوازنده‌ی درام عمل کند.

گرچه گاهی اوقات به‌جای ساز بودران (Bodhrán)، توسط برخی گروه‌ها از ساز کاخن استفاده می‌شود؛ اما کاخن در موسیقی محلی ایرلند به سازی محبوب تبدیل نشده‌است.

کاخن در برخی از موسیقی‌های Breton (وابسته به بریتانی) نیز وجود دارد.

چه کاخنی برای من مناسب است؟

با وجود این‌که «کاخن» سازی استاندارد است اما گزینه‌های زیادی برای انتخاب از میان انواع آن وجود دارد.

تفاوت اصلی سازهای کاخن در این است که؛ بعضی از آن‌ها در قسمت پشتی سطحی که ضربه به آن وارد می‌شود، داری رشته‌های سیم (سیم‌های گیتار) هستند، در حالی که در قسمت پشتی مدل های دیگر از فنر اسنیر (Snare) که در درامز واقعی وجود دارد، استفاده شده‌است. کاخن‌های سیم‌دار به‌عنوان کاخن‌های فلامینکو شناخته می‌شوند و مدل دیگر (فنر دار)، از این کاخن‌ها مشتق شده‌است.

شما می‌توانید کاخن‌هایی را تهیه کنید که در آن‌ها امکان تعویض سیم وجود داشته باشد.

کاخن‌های کوچک و جمع و جورتر، گزینه‌ی مناسبی برای جابه‌جایی در هنگام سفر هستند. 

امروزه هم‌چنین کاخن‌هایی الکترونیکی و کاخن‌هایی برای کودکان نیز وجود دارد.

کاخن‌های مدرن ممکن است پایه‌های پلاستیکی داشته و دارای چندین پیچ برای تنظیم صدای ضربه باشند.

با اضافه کردن لوازم جانبی مختلف می‌توانید صداهای متفاوتی از این ساز ایجاد کنید.

منابع: ویکیپدیا، رولاند، الموندو