موسیقی جاز مدال

جاز مدال در اواخر دهه‌ی 1950 به عنوان جایگزینی برای ساختار ایستای بی‌باپ (Bebop: نوعی جاز) به شهرت رسید. این سبک بر آزادی تاکید دارد و جهت‌گیری‌های جدید در صدا، به تغییر مسیر جاز و حتی انتقال به راک و سایر فرم‌های موسیقی کمک می‌کند.

جاز مدال چیست؟

جاز مدال سبکی از موسیقی جاز است که به جای تغییرات آکورد، حول مُدها یا گام‌های موسیقی سازماندهی می‌شود. این سبک در اواسط قرن بیستم توسعه یافت و هنرمندانی مانند «مایلز دیویس» و «جان کولترین»، آن را از طریق آهنگسازی‌هایی مانند «Milestones» از آلبوم Kind of Blue (توسط دیویس) در سال 1958 و آلبوم افسانه‌ای A Love Supreme (توسط کولترین) در سال 1964، رواج دادند.

مُدهای موسیقی جاز مدال

مدها برای قرن‌ها بخشی از موسیقی غربی بوده‌اند و می‌توان آن‌ها را در تئوری موسیقی یونان باستان و موسیقی مذهبی دوره‌ی قرون وسطی ردیابی کرد. این تأثیرات، هفت گام مدال مدرن را تشکیل دادند، از جمله؛ دُوریَن (Dorian) یا مُد دوم، فریژیَن (Phyrigian) یا مُد سوم، اِئولیَن (Aeolian) یا مُد ششم که به گام مینور طبیعی نیز معروف است . هر مُد با یک نت متفاوت در گام شروع می‌شود و یک دنباله‌ی هفت نتی منحصر به فرد ایجاد می‌کند. اگر در «دو ماژور » نوازندگی کنیم؛ مُد دورین یا «ر دورین/ D Dorian» به صورت D-E-F-G-A-B-C خواهد بود. یک نمونه‌ی کامل از جاز مدال، آهنگ “So What” مایلز دیویس است که ساختار 32 میزانی (یا AABA) آهنگ را با دو گام (ر و می‌بمل) در مُد Dorian می‌سازد.

چرا نوازندگان جاز از رویکرد مدال استفاده می‌کنند؟

نوازندگان جاز به این دلیل از مدالیته استفاده می‌کنند که باعث می‌شود تک‌نوازان آزادی بیشتری نسبت به ساختار سخت‌تر فرم‌های پس از جنگ جهانی جاز چون بی‌باپ (Bebop) و هاردباپ (Hard Bop) داشته باشند. قبل از جاز مدال، آهنگ‌های جاز بر اساس تونالیته بود که پایه‌ای هارمونیک از آکوردهایی ساخته شده از گام‌های ماژور و مینور ایجاد می‌کرد و تکنوازی‌ها صرفا بداهه‌نوازی از توالی‌های آکورد آهنگ بودند.

مدالیته ساختار هارمونیک را ساده کرد و به بداهه‌نوازان اجازه داد تا با ملودی گسترش ایجاد کنند و ساختارهای مختلف و تمپوهای آرام را در تکنوازی خود استفاده کنند؛ نتیجه‌ی آن یک موسیقی بود که بین حالت‌های باحال و تعمقی در تعلیق بود.

تاریخچه‌ای مختصر

تاریخچه‌ی جاز مدال به اواسط قرن بیستم باز می‌گردد. در ادامه مروری کوتاه بر این سبک آورده‌ایم:

• شروع: تاریخچه‌ی این سبک اساسا با انتشار کتاب Lydian Chromatic Concept of Tonal Organization توسط «جورج راسل» آهنگساز، تنظیم‌کننده و رهبر گروه، آغاز می‌شود. سایر هنرمندان و آهنگ‌های جاز قبل از انتشار کتاب، با مدالیته‌ها بازی می‌کردند؛ مانند Glass Enclosure «باد پاول». اما نظریه‌های راسل روشی را برای نوازندگان ترسیم کرد که از محدودیت‌های توالی آکورد دور شوند و از گام‌های موسیقی به عنوان پایه‌ای برای بداهه‌نوازی خود استفاده کنند. اگرچه پیچیده، این کتاب عمیقا بر مسیر موسیقی جاز تأثیر می‌گذارد.
• مایلز دیویس یک ضبط برجسته منتشر کرد: مایلز دیویس از جمله اولین هنرمندانی بود که از جاز مدال در موسیقی خود استفاده کرد. او از جهت تونال هاردباپ ناراضی شده بود و نظریه‌ی راسل را برای Kind of Blue پذیرفت. این ضبط برجسته توسط یک سکستت (گروه 6 ساز) قابل توجه، با حضور «بیل ایوانز» به عنوان پیانیست (شاگرد سابق راسل و آهنگساز قطعات «Blue in Green» و «Flamenco Sketches» ) همراه با ساکسیفونیست‌ها John Coltrane و Julian «Cannonball» Adderley، نوازنده‌ی بیس Paul Chambers و نوازنده‌ی درام Jimmy Cobb، ایجاد شد.
• «جان کولترین» این سبک را پذیرفته است: Kind of Blue یک موفقیت هنری فوق‌العاده بود و ثابت کرد که تأثیر قابل‌توجهی بر بسیاری از چهره‌های برجسته‌ی جاز پس از آن داشت. «کولترین» با کوارتت خود جاز مدال را به سمت مسیرهای جدید و هیجان‌انگیزی برد، به ویژه در نسخه‌‌ی خودش از«My Favorite Things» از سال 1960 و «Impressions» که جزء اصلی کارنامه‌‌ی زنده او شدند.
• میراث: در اواسط دهه‌ی 1960، رویکرد مدال به طور گسترده‌ای به عنوان استاندارد برای جاز مدرن پذیرفته شد. در همان زمان، تاثیر آن بر جنبش جاز آزاد (Free Jazz) گسترش یافت که بر آزادی بیشتر توالی آکورد از طریق بداهه‌نوازی و به شکل فرم‌های محبوب موسیقی مانند راک و فانک تاکید داشت و شروع به ترجیح تکنوازی‌های طولانی نسبت به ساختارهای R&B مبتنی بر آکورد کرد.

5 هنرمند و آلبوم برجسته‌ی جاز مدال

چندین هنرمند جاز و آلبوم برجسته‌ در مجموعه‌ی جاز مدال وجود دارد، از جمله:

1. Kind of Blue از «مایلز دیویس» (1959): مایلز دیویس، نوازنده‌ی ترومپت، با آهنگ «Milestones» و آلبوم برجسته‌ی خود، Kind of Blue، که تاثیر بسیار زیادی بر دیگر هنرمندان و چشم‌انداز خود جاز داشت، به گسترش جاز مدال کمک کرد. دیویس گه‌گاه در دهه‌های 1960 و 1970 به جاز مدال باز می‌گشت و ترجیح می‌داد ترکیب‌های جاز آزاد و جاز- راک – فانک را تجربه کند.
2. Sketches of Spain از «گیل ایوانز» (1960): «گیل ایوانز» نوازنده‌ی پیانو به «مایلز دیویس» در چندین آلبوم قبل و بعد از Kind of Blue، از جمله Sketches of Spain در دهه‌ی 1960 کمک کرد تا مفاهیم مدال را به عنوان تنظیم کننده بررسی کند. ضبط‌های انفرادی او، مانند The Individualism of Gil Evans در سال 1964، مدالیته را در قالب موسیقی Big Band بررسی می‌کرد.
3. A Love Supreme از «جان کولترین» (1965): «جان کولترین»، نوازنده‌ی ساکسوفون، در طول کار نسبتا کوتاه خود برخی از بهترین آهنگ‌ها و آلبوم‌های سبک جاز مدال را خلق کرد که مهم‌ترین آن مجموعه‌ی چهار آهنگ A Love Supreme است. کولترین با نیرویی تقریبا فوق بشری نواخت و موسیقی خود را با معنویتی آغشته کرد که بر طیف وسیعی از نوازندگان، از نوازندگان جاز مانند «فارو سندرز» گرفته تا نوازندگان گیتار راک مانند «جیمی هندریکس» و «کارلوس سانتانا»، تأثیر گذاشت.
4. The Real McCoy از «مک‌کوی تاینر» (1967): «مک‌کوی تاینر» پیانیست، یکی از چهره‌های کلیدی در بسیاری از کوشش‌های جاز مدال «جان کولترین» بود و این سبک را در ضبط‌های انفرادی خود به کار برد. اگرچه شاید به اندازه‌ی همتایانش در جاز مدال به رسمیت شناخته نشده باشد، اما آلبوم The Real McCoy «تاینر» که در سال 1967 پس از ترک کوارتت «کولترین» ضبط شد، مملو از تک‌نوازی‌های خلسه مانند بود که حرکت مدال را تعریف می‌کرد.
5. Empyrean Isles از «هربی هنکاک» (1964): «هربی هنکاک» نوازنده‌ی پیانو، که عضو دومین گروه بزرگ کویینتت «مایلز دیویس» (با «وین شورتر» ساکسیفونیست، «ران کارتر» بیسیست و «تونی ویلیامز» درامر) بود، تنها دو سال بعد از Empyrean Isles، از یک صدای هاردباپ در اولین اجرای انفرادی خود در سال 1962، به سمت یک رویکرد مدال حرکت کرد. در این آلبوم، «هنکاک» و گروهش («کارتر»، «ویلیامز» و «فردی هوبارد» نوازنده‌ی ترومپت) چرخشی روح‌انگیز به حال و هوای انعکاسی جاز مدال اضافه کردند.

منبع: MasterClass