کلود مرسی‌یر یوتی‌ير شخصیتی بزرگ در دنیای کوچک ساز هارپسیکورد است که در احیای این ساز نقشی کلیدی داشته است. او پس از انقلاب فرانسه، نخستین کسی است که خود را به‌تمامی وقف هارپسیکورد کرده است.
گزارش‌گر: نوین مورخی
در قلب پاریس، در فروشگاه «A la corde pincée» می‌توان عطر و بوی نوستالژیک سنت عظیم هارپسیکوردسازی را به سرپرستی «کلود مرسی‌ير- یوتی‌ير» (۱) حس کرد. کلود در سال ۱۹۳۱ در کن به دنیا آمد. او دوره‌ی آموزش ویولن‌سل را در تولون گذراند: «اولین بار که صدای هارپسیکورد را شنیدم، حس کردم این ساز برایم آشنا است، مثل یک تناسخ بود!» این آشنایی در یکی از روزهای سال ۱۹۴۷ اتفاق افتاد.
دانشجوی جوان اولین هارپسیکورد خود را در سال ۱۹۵۱ ساخت. موسیقی عمیق هارپسیکوردنواز فرانسوی‌لهستانی، «واندا لاندوسکا» (۲)، او را تحت تاثیر قرار داد. کلود تصمیم گرفت در کلاس‌هایش شرکت کند و با او در ارتباط باشد. تدریس وی، آتار ضبط‌شده و نوشته‌هایش بر شاگرد جوان تاثیر بسیاری داشت.
در بین همه‌ی هنرمندان و سازسازان بزرگ آلمانی در حوزه‌ای که داشت حوزهٔ اصلی زندگی کلود می‌شد، ملاقات و همکاری با واندا لاندوسکا از همه فراتر بود. کلود در سال ۱۹۵۵ به باواریا رفت و در کارخانه‌ی کورت ویتمیر به‌مدت دو سال مهارت‌های خود را تکمیل کرد. سپس، قبل از بازگشت به فرانسه، کار کردن با نوپارت (۳)، بزرگترین هارپسیکوردساز آلمانی آن زمان، را تجربه کرد.
سه معجزه
آزمودن مسیر کاری در دنیای هارپسیکورد برای کلود یک معجزه بود. «در سال ۱۹۶۹ در پاریس یک مغازه باز می‌کنم.» اولین معجزه: «از زمان لویی چهاردهم، این اولین فروشگاهی است که منحصرا به هارپسیکورد اختصاص یافته است.» آغازی برای زنده کردن این ساز در فرانسه. او پنج سال بعد در پشت فروشگاه، کارخانه‌ی خود را راه‌اندازی کرد و دامنه‌ی فعالیت‌هایش را گسترش داد: نگهداری و فروش هارپسیکورد، تولید، اجاره و سپس بازسازی سازهای قدیمی. معجزه‌ی دوم اینجاست: «نوازندگان وآهنگ‌سازان در فرانسه بالاخره توانستند هارپسیکوردهایی با کیفیت خوب پیدا کنند.»
ظهور گرامافون معجزه‌ی سومی را در پی داشت. از اواسط دهه‌ی شصت، نسل جدید هارپسیکوردنوازها، ادیتورها و سازنده‌های گرامافون، سعی کردند با این شیوه‌ی جدید ضبط، خود را متمایز کنند؛ آن‌ها به بررسی موسیقی قدیم پرداختند. در میان سال‌های ۱۹۶۵ و ۲۰۰۵، هارپسیکوردهایی که کلود مرسی‌یر ساخته یا تعمیر و بازسازی کرده بود در بیش از ۹۰۰۰ کنسرت و حدود ۷۰۰ ضبط استفاده و در بیش از ۴۰۰ فیلم تاریخی نمایان شدند.
A la corde pincée موجب بازگشت پرقدرت هارپسیکورد به‌همراه موجی از خلاقیت‌ها شد که راه را برای تولد دوباره‌ی آن هموارتر می‌کرد. از سال‌های دهه‌ی ۷۰، با حمایت وزیر فرهنگ، هنرکده‌ی جدید موسیقی تاسیس و در آن‌جا کلاس‌های هارپسیکورد برگزار شد، حتی موسیقی جاز و موسیقی معاصر هم راه خود را به هنرکده باز کردند. امروزه هارپسیکورد بازار کوچک اما فعالی دارد. سازهایی که از زیر دست کلود مرسی‌یر یوتی‌یر بیرون آمدند همیشه بی‌نظیرند:
«دقت و تلاش خود را برای تولید کپی‌هایی برگرفته از مدل برادران گوییام و هنری هِمش (۴ و ۵) تولیدکننده‌های بزرگ فرانسوی قرن ۱۸ به‌کار می‌گیرم.» با همان عشق و علاقه.
محمد ملازم نخستین شرکت بزرگ مونتاژ پیانو در ایران را در شیراز تاسیس کرد.
داستان شکل‌گیری پیانو باربد
نوین مورخی
در جنوب ایران، در چند کیلومتری شیراز یک کارخانهٔ پیانو قرار دارد: یک کارخانهٔ دستی پیچیده و تاثیرگذار که آرامش خاصی در آن جریان دارد. اینجا میزبان پیانوهایی است که به‌تمامی در ایران مونتاژ می‌شوند.
مروری بر پیانو در ایران
براساس دانشنامهٔ ایرانیکا، در سال ۱۸۰۶، ناپلئون بناپارت پیانویی به فتحعلی شاه قاجار اهدا کرد. او نمی‌دانست با چنین سازی چه‌کار کند و به آن دست نمی‌زد!
اما امروزه تغییرات مثبتی اتفاق افتاده است. پیانو شوقی روزافزون در میان آهنگسازان و نوازندگان ایجاد کرده و در ایران هم مثل کشورهای دیگر جای خود را پیدا کرده است. لیلا رمضان در پروژه‌ی «صد سال موسیقی ایرانی برای پیانو» که از دسامبر ۲۰۱۴ آغاز شده است، تاریخ پیانو در ایران را بازگو می‌کند. رامبراند فریش (۶) تمام تلاش خود را کرد تا پیانوی بناپارت را پیدا کند، برای اینکه روزی بتواند با آن (آثار هنری را) بنوازد. پیانو جایگاه خود را در رپرتوار موسیقی معاصر ایران پیدا کرد.
در سال ۲۰۱۴ بود که محمد ملازم کارخانه‌ی مونتاژ پیانو را در شیراز تاسیس کرد. حدود ۶۰ نیروی انسانی که در آلمان و آسیا دوره دیدند، موفق به کسب تخصص در مهارت‌های کلیدی مونتاژ، رگلاژ و صداسازی شدند.
امروز باربد بزرگترین سازندهٔ پیانو در ایران به‌شمار می‌آید که شامل دوازده شعبه در داخل کشور است. اجتماعی که بازار را به روی نسل جوانی از پیانیست‌های مشتاق گشوده است.
ژوئل ژوبه (۷)، که چهل سال است به کوک کردن و تعمیر پیانو اشتغال دارد، به‌دلیل استعداد و مهارتش بسیار محبوب است. او عهده‌دار مسئولیت ۱۳۰ پیانویی است که در هنرستان عالی موسیقی در شهر لوزان نگهداری می‌شود. ژوبه در دسامبر گذشته، به‌دعوت محمد ملازم به‌منظور بازبینی اولیهٔ سازهای باربد به شیراز آمد.
ژوئل ژوبه می‌گوید: «تولید و کیفیت کار کارکنان با گذشت کمی بیشتر از دو سال از تاسیس کارخانه، من را تحت تاثیر قرار داد. در ایرانی‌ها علاقه و انگیزه‌ای می‌بینم. پیانو در ایران آینده خواهد داشت. بنابراین باید با سازهای خوب، موزیسین‌ها را پرورش دهیم.» ژوئل ژوبه به فکر همکاری با یاران ایرانی خود افتاد که به‌زودی می‌توانستند طرح کارآموزی را ارائه دهند. وی اضافه می‌کند: «اولین بار است که چنین پروژه‌ای برای تعمیر و کوک در ایران اتفاق می‌افتد و می‌تواند به اولین کارگاه تعمیر در کشور تبدیل شود.»
محمد ملازم به آیندهٔ باربد اطمینان دارد: «شک ندارم که در سال‌های آینده، وضعیت تولید پیانوهای ما در کیفیت و کمیت به سطح عالی می‌رسد.» حتی ایجاد شعبه‌ای در خارج از کشور دور از ذهن نیست.
پانوشت:
1.Claude Mercier-Ythier
2.Wanda Landowska
3. Johann Christoph Neupert
4.Guillaume Hemsch
5.Henri Hemsch
6.Rembrandt Frerichs
7.Joël Jobé
منبع: مجلهٔ فرانسوی Resonance
سلام
بسیار عالی بود واقعا کارتان قابل تحسین است،
اگرآدرس ایمیل و یا شماره از خانم مورخی را دارید لطفا برایم ارسال کنید ایشان ۳۰ سال پیش هم دانشگاهی من بود در دهه ۱۹۹۰ در دانشگاه ژنو
سلام بر شما و سپاس از توجهتان 🌹