ساز زنبورک چیست؟

زنبورک، که به آن هارپ یهودی (jew ‘s harp) هم گفته می‌شود یک ساز قدیمی با ساختاری به‌ظاهر ساده است. باستان‌شناسان می‌گویند قدمت این ساز به قرن ۴ میلادی برمی‌گردد و اگرچه خاستگاه دقیق آن مشخص نیست، اما نخستین نقاشی‌های به‌دست آمده از این ساز نشان می‌دهد که ریشه آن به کشورهایی مثل مغولستان و چین برمی‌گردد.

در سازشناسی دسته‌بندی قطعی و مشخصی برای زنبورک تعیین نشده است، اما این ساز را می‌توان در دسته سازهای خودصدا (lamellophone) قرار داد. در سازهای خودصدا تولید صدا به ارتعاش سیم‌ها یا دمیدن هوا بستگی ندارد و با ارتعاش بدنه خود ساز انجام می‌گیرد. در این سازها معمولا با ضربه انگشت یا ناخن یک طرف تیغه یا بدنه ساز فشرده می‌شود و با رها کردن آن و ارتعاش تیغه یا بدنه صدا ایجاد می‌شود. از جمله سازهای خودصدا به جز زنبورک می‌توان به کالیمبا اشاره کرد.

اجزای ساز زنبورک

ساز زنبورک از همان ابتدا از چوب، فلز، استخوان و به‌طور کلی چیزهایی ساخته می‌شد که در طبیعت و در دسترس انسان بود. این ساز از یک زبانه فلزی یا چوبی تشکیل شده که یک طرف آن به یک بدنه (فرام) گلابی‌شکل وصل است. این بدنه یک حفره رزونانس را شکل می‌دهد که نوازنده آن را در دهان خود نگه می‌دارد و زبانه ساز را فعال می‌کند. به این صورت که یا با انگشت‌ها آن را به صدا در می‌آورد یا به میله‌ای که در انتهای ساز است ضربه می‌زند.

نت‌هایی که با این ساز تولید می‌شوند بین ۴ تا ده نت از نت‌های هارمونیک‌ هستند. با این زبانه فقط می‌توان یک ارتفاع (زیر و بمی) را تولید کرد. در قرن ۱۸ نوازندگان خبره این ساز در اروپا از زنبورک‌هایی با دو زبانه و بیشتر در زیروبمی‌های متفاوت استفاده می‌کردند که گام‌های موسیقی را به طور کامل در بر می‌گرفت.

شیوه صحیح گرفتن زنبورک با دهان

۱. جایگاه و نحوه قرارگیری دست را تنظیم کنید. اگر راست‌دست هستید با دست چپ خود و اگر چپ‌دست هستید با دست راست زنبورک را محکم در دست نگه دارید. با انگشت شست و اشاره خود حالتی شبیه c ایجاد کنید که بتوانید با آن فرام یا بدنه (frame) ساز را بگیرید. قسمت گرد زنبورک را با قسمت c مانند دست خود بگیرید.

۲. با انگشت شست و اشاره فرام را بگیرید.
مطمئن شوید که گیره (ضامن) (trigger) به سمت صورتتان نیست. گیره یا ضامن قسمتی است که از دهان‌گیر (reed) در قسمت وسط ساز، بیرون زده است. اگر گردی ساز از گردی‌ای که با انگشت شست و اشاره ایجاد کرده‌اید بیشتر است، از هر سه انگشت میانی و اشاره و شست برای گرفتن بدنه ساز استفاده کنید.

۳. جایگان آن را در دهان خود تنظیم کنید.
دهان خود را اندکی باز کنید و بازوهای (arms) زنبورک را به دندان‌های خود بچسبانید. دوباره سعی کنید ساز را طوری قرار دهید که گیره دهان‌گیر رو به شما نباشد و برای این کار باید لبه شیب‌دار ساز را محکم به دندان‌ها بچسبانید. دندان‌هایتان را بالای لبه شیب‌دار قرار ندهید. زنبورک را به دندان‌هایتان بچسبانید. به‌خاطر دندان‌هایتان لازم است که از فشار زیادی استفاده کنید. اگر زنبورک را در حالت مناسبی قرار ندهید ممکن است دندان‌هایتان آسیب ببینند یا بشکنند.

۴. لب‌هایتان را کمی از هم باز کنید تا حدی که راه برای خروج صدا فراهم شود. برای اینکه صدای خوبی از زنبورک دربیاید باید با دندان‌هایتان تماس پیدا کند. دهانه آن باید شفاف باشد تا دهان‌گیر صدا تولید کند. لبهایتان را آرام باز کنید و کمی جمع کنید. راه را برای تولید صدا از طریق دهان‌گیر باز کنید.

زنبورک، سازی مهم و جادویی

در تاریخ همواره بین ساز زنبورک و جهان‌های جادویی و اسرارآمیز ارتباطی تنگاتنگ وجود داشته است. نواختن این ساز در یک دوره در برخی کشورها از جمله روسیه ممنوع بوده است، زیرا به طور مستقیم با آیین شمنیسم مرتبط بود. در این آیین اعتقاد داشتند که با نواختن زنبورک می‌توان به جهان ارواح رفت. به‌طور کلی در گذشته، به منظور‌های مختلفی از این ساز استفاده می‌شد، اما امروزه آن را یک ساز ملودیک می‌دانیم که بیشتر کاربردی فولکلور دارد.
بسیاری از افراد نام ساز زنبورک را هم نشنیده‌انده و پژوهشگران حوزه موسیقی معتقند این ساز به‌طرز غیرمنصفانه‌ای به فراموشی سپرده شده است. امروزه در مطالعات دانشگاهی موسیقی در دنیا، دوره‌های درسی و مسترکلاس‌های زیادی به‌منظور شناخت بیشتر ساز زنبورک و انجام پژوهش درباره آن برگزار می‌شود.

منبع
Wikihow
Britanica
Valentinas & Viaceslavas , A Ted Talk About Jew Harp