رومن پولانسکی، کارگردان فیلم «پیانیست»، این فیلم را شاهدی بر قدرت موسیقی، زنده ماندن و ایستادگی در برابر شر می‌داند.
رومن پولانسکی فیلم پیانیست را بر اساس زندگی واقعی و خاطرات ولادیسلاو اشپیلمن (با بازی درخشان آدرین برودی)، موسیقی‌دان و نوازنده برجسته پیانوی لهستانی ساخت. موسیقی‌دانی که در سال ۲۰۰۰ درگذشت و نتوانست شاهد تماشای زندگی‌اش بر پرده سینما باشد.اشپیلمن موسیقی‌دانی یهودی بود که در زمان جنگ جهانی دوم، تمام خانواده‌اش را در فاجعه هولوکاست از دست داد، اما خود موفق شد به طرز معجزه‌آسایی از این قتل عام نجات پیدا کند. در این مطلب از مجله پیانو باربد می‌خواهیم، کمی بیشتر از کارکرد موسیقی در سینما و تاثیر موسیقی بر زندگی انسان‌ها بخوانیم.
این فیلم برنده چندین جایزه بین‌المللی شده است، از جمله نخل طلای فستیوال کن، اسکار بهترین کارگردان فیلم، بهترین بازیگری مرد نقش اول و بهترین فیلمنامه. همین‌طور برنده هفت جایزه سزار فرانسوی در رشته‌های بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین بازیگری و بهترین موسیقی فیلم شده است. موسیقی فیلم پیانیست هم‌چنین جایزه آکادمی هنرهای فیلم و تلویزیون بریتانیا (بفتا) را در سال ۲۰۰۳ به دست آورد.
فیلم «فهرست شیندلر»، فیلم برجسته دیگری است که موسیقی متن آن از زمره بهترین‌های تاریخ سینما است و حول محور واقعه هولوکاست می‌گردد. در فهرست شیندلر، «ویولن» بار زیبایی‌شناسی تمام عیار موسیقی فیلم را به خوبی به دوش می‌کشد و به زیبایی شاهکاری را خلق می‌کند. می‌توانید در اینجا درباره موسیقی این فیلم بیشتر بخوانید.
پولانسکی، اشپیلمن و تصویر فاجعه هولوکاست در فیلم پیانیست
در سپتامبر ۱۹۳۹، نیروهای آلمان نازی به لهستان حمله کرده و این کشور را اشغال می‌کنند. اشپیلمن در این زمان سرگرم اجرای قطعه‌هایی از فردریک شوپن آهنگساز بزرگ لهستانی در رادیو ورشو است. نازی‌ها خانواده اشپیلمن را به اردوگاه‌های خود می‌فرستند. اشپیلمن با کمک یک دوست قدیمی که به استخدام نازی‌ها درآمده، موفق می‌شود از اردوگاه بگریزد و در میان خرابه‌های جنگ پنهان شود. اما خانواده‌اش همچنان در اسارت نازی‌ها باقی می‌مانند و سرانجام همگی کشته می‌شوند.
پولانسکی، که خود یهودی است، در زمان جنگ جهانی دوم تنها هفت سال داشت. او به همراه والدینش به اردوگاه‌های نازی فرستاده شد. او نیز همانند اشپیلمن به طرز معجزه‌آسایی توانست از دست نازی‌ها به همراه پدرش فرار کند، اما مادرش جان خود را در اردوگاه از دست داد. پولانسکی جنگ و از دست دادن مادرش را در فاجعه هولوکاست به شکلی تراژیک و دردناک شخصا تجربه کرده است. او با اقتباس از خاطرات اشپیلمن برای ساخت فیلم انگیزه گرفت، چرا که آن را بسیار نزدیک به سرنوشت خود احساس می‌کرد.
پولانسکی در فیلم پیانیست سعی کرد ضمن وفاداری به خاطرات اشپیلمن، بخشی از خاطرات خود در اردوگاه‌های نازی را نیز تصویر کند.
موسیقی فیلم پیانیست
ویچک کیلار، آهنگساز آوانگارد لهستانی موسیقی این فیلم را ساخت. کیلار از آهنگسازان پر کار سینما بود که از دهه ۶۰ تا پایان عمرش برای بیش از ۱۳۰ فیلم سینمایی و سریال تلویزیونی موسیقی ساخت. که از میان آن‌ها باید به «دراکولای برام استوکر» فرانسیس فورد کاپولا، «ترومن شو و پرتره یک بانو» جین کمپیون، سینماگر فمینیست استرالیایی اشاره کرد.
پولانسکی این فیلم را با لحنی بسیار سرد ساخت. موسیقی تیره و محزون وییچک کیلار، که از نغمه‌های سرد شوپن الهام می‌گیرد، این حالت را تشدید می‌کند. پولانسکی این فیلم را شاهدی بر قدرت موسیقی، اراده زنده ماندن و شجاعت ایستادگی در برابر شر می‌داند.
وویچک کیلار را جزو قله‌های موسیقی مدرن لهستان به شمار می‌آورند. منابع الهام کیلار در ساختن موسیقی، موسیقی بومی و فلکلوریک لهستانی و دعاها و سرودهای مذهبی بود که در دوران کودکی‌اش در کلیساها آموخته بود. سازهای مورد علاقه کیلار، گیتار باس و ویولن سل هستند و او با تکرار یک ملودی ساده کاری می‌کند که موسیقی‌اش هم‌چون موسیقی‌های رومانتیک به نظر برسد.
سکانس‌های ماندگار
پیانیست اساسا فیلم کم دیالوگی است. چراکه اشپیلمن در بخش مهمی از فیلم تنها است و در خرابه‌های ورشو پرسه می‌‌زند. از این رو موسیقی در این فیلم نقش بسیار مهمی بر عهده دارد. موسیقی وسیله خوبی برای بیان احساسات درونی و افکار اشپیلمن است و با تنهایی، دردها و عشق‌اش به خانواده و سرزمینش هم‌دردی می‌کند.
صحنه مواجه اشپیلمن با افسر آلمانی در میان ویرانه‌ها، یکی از دراماتیک‌ترین لحظات فیلم است. افسر آلمانی از اشپیلمن می‌خواهد تا با پیانویی که در گوشه‌ای از آن ساختمان مخروبه قرار دارد قطعه‌ای را بنوازد و اشپیلمن قطعه «بالاد در سل مینور» اثر شوپن را می‌نوازد. بعد از اجرای این قطعه زیبا است که افسر آلمانی به او اجازه می‌دهد که در ان مکان بماند و حتی برای او غذا می‌آورد. این صحنه دراماتیک را در ویدیوی زیر تماشا کنید.
در پایان فیلم پیانیست، اشپیلمن را می‌بینیم. او بعد از پایان جنگ در تالار موسیقیی ورشو در برابر عده زیادی از تماشاگران قرار دارد و قطعه آندانته اسپیاناتو اپوس ۲۲ را با ارکستر فیلارمونیک بزرگ ورشو اجرا می‌کند.
نغمه‌های سرد شوپن در قطعات پیانوی فیلم
کیلار در ساخت موسیقی فیلم پیانیست، با توجه به رابطه شخصیت اصلی فیلم با موسیقی شوپن، قطعه‌هایی از موسیقی شوپن را برای موسیقی این فیلم برگزید. در واقع کیلار، با انتخاب این قطعه‌ها، تفسیر تازه و مدرنی از قطعات شوپن بر اساس رویدادهای تراژیک فیلم ارائه کرده است. موسیقی شوپن ستون فقرات این فیلم است. قطعه‌های شوپن بر فضای سرد و غم زده فیلم خوب نشسته و ارتباط قدرت‌مندی با تصاویر هولناک و دلخراش آن دارد.
قطعه «نوکتورن»، در گام دو مینور از شوپن را در آغاز فیلم می‌شنویم، که قطعه‌ای تلخ وغمناک است و به خوبی وضعیت دردناک اشپیلمن، خانواده‌اش و همه قربانیان اردوگاه‌های مرگ نازیسم را بیان می‌کند.
فردریک شوپن آهنگساز بزرگی بود. او ابداع‌گر بسیاری از فرم‌های موسیقی مثل بالاد، نوکتورن و اتود برای پیانو است. نوکتورن که ریشه‌ای فرانسوی دارد، یک قطعه موسیقی شبانه است که معمولا با پیانوی سولو نواخته می‌شود. نوکتورن‌ها غالبا قطعه‌هایی ملایم، آرام، تغزلی و غم‌انگیزند اما برخی نوکتورن‌ها حس کاملا متفاوتی را القا می‌کنند مانند دومین نوکتورن ارکسترال دبوسی که حالتی سرزنده و شاد دارد. فرم نوکتورن، عامیانه‌تر از قطعه‌های تک موومانی است که معمولا برای پیانو سولو نوشته می‌شود. این فرم در قرن نوزدهم گسترده‌تر شد. فردریک شوپن، مشهورترین آهنگساز در زمینه تصنیف نوکتورن است که ۲۱ نوکتورن برای پیانو نوشته است.
همه قطعه‌های شوپن در فیلم پیانیست را یانوش اولی نیچک نوازنده پیانوی برجسته لهستانی اجرا می‌کند که تبحر زیادی در اجرای قطعات پیانوی شوپن دارد.
منبع:
برگزیده یک قرن موسیقی فیلم، پرویز جاهد، نشر آگه
