آغاز به یادگیری نواختن یک ساز جدید، همیشه با این دغدغه همراه است که چه سازی بخرم؟ ما در این مطلب در مجله پیانو باربد، قصد داریم نکات اولیه و اساسی را برای انتخاب یک ساز چنگ مناسب توضیح دهیم.
چنگ، سازی است که هزاران سال در دست تمدن‌های مختلف به حیات خود ادامه داده است. تمدن‌های باستانی انواع ساده ساز چنگ را می‌نواختند و همان‌ها هم دست به توسعه این ساز زدند. چه در دوره‌های تاریخی و چه در زمان ما، در فرهنگ‌های سراسر جهان، از خاورمیانه تا ایرلند، آفریقا، چین، آمریکای جنوبی و مکزیک، ساز چنگ میان طبقه مرفه و تحصیل‌کرده و هم‌چنین در میان مردم عادی، سازی محبوب و مرسوم بوده و هست.
در زندگی هر کس، زمانی که تصمیم می‌گیرد نواختن یک ساز جدید را آغاز کند، زمان هیجان‌‌انگیزی است. نکته این جاست که آغاز به یادگیری نواختن یک ساز جدید، همیشه با این دغدغه همراه است که چه سازی بخرم؟ کدام ساز مناسب من است؟ چگونه یک ساز مناسب انتخاب کنم؟ مدل‌های مختلف سازها با هم چه تفاوتی دارند و ده‌ها پرسش دیگر. در این میان انتخاب یک ساز چنگ مناسب حتی شاید کمی دشوارتر از سایر سازها به نظر برسد. ساز چنگ از نظر شکل ظاهری، تنوع رنگ صدایی که ایجاد می‌کند و روش‌های نوازندگی، بسیار متنوع است. نوآموزان معمولا وقتی می‌خواهند دست به انتخاب یک ساز چنگ متناسب با خودشان بزنند با سوالاتی از این قبیل رو‌به‌رو می‌شوند: تفاوت بین انواع مختلف ساز چنگ چیست؟ ساز چنگ من چند تار باید داشته باشد؟ آیا نواختن چنگ‌های بزرگ از مدل‌های کوچک‌تر دشوارتر است؟ و به این فهرست می‌توانیم موارد بسیار دیگری را هم بیفزاییم. این مشکل بر سر راه والدین هم وجود دارد، آن‌ها هم برای خرید ساز چنگ، نیاز دارند تا پاسخ این سوالات را بدانند. شاید مهم‌ترین نکته‌ای که خوب است در همین ابتدای کار بگوییم این باشد که انتخاب یک ساز چنگ، تا حد زیادی، انتخابی شخصی است و از هر فرد به فرد دیگری تفاوت می‌کند.
چرا ساز چنگ در اندازه‌های متفاوت موجود است؟
اگر تا به حال به گالری‌هایی که چنگ می‌فروشند رفته باشید و یا اینکه این ساز را در اینترنت جست‌و‌جو کرده باشید، احتمالا اولین نکته‌ای که توجه شما را جلب کرده است، تنوع بسیار این ساز از نظر اندازه است. اینکه ساز چنگ اندازه‌های متنوع و متفاوتی دارد در وهله اول مربوط است به تعداد تارهای آن. یک ساز چنگ کنسرت می‌تواند تا ۴۷ تار و یک چنگ سلتیک می‌تواند تا ۲۲ تار داشته باشد (بعضی از چنگ‌ها حتی می‌توانند از این تعداد هم کمتر تار داشته باشند، اما آن‌وقت دیگر تعداد قطعات موسیقی که می‌توانید با آن بنوازید، خیلی محدود می‌شود). در اینجا باید به این نکته هم اشاره کنیم که حتی وقتی که تعداد تارهای سازها با هم برابر باشد، باز هم ممکن است که در اندازه‌های متفاوت عرضه شوند.
این موضوع هم مثل بسیاری موضوعات دیگر به شیوه طراحی محصول بستگی دارد: همان‌طور که برای طراحی یک خودرو، اندازه مشخصی وجود ندارد، برای طراحی یک ساز چنگ هم اندازه مشخصی وجود ندارد. هر سازنده ممکن است یک نوع طراحی را برای ترکیب زیبایی‌شناسی و صدا، مناسب ببیند. در این شرایط این دیگر یک ترجیح و انتخاب شخصی می‌شود.
تفاوت بین یک چنگ کنسرت (چنگ پدال‌دار) با چنگ سلتیک (چنگ لِور) چیست؟
باید بگوییم که تفاوت بین این دو بسیار زیاد است. از نظر ساختمان ساز، تفاوت این دو نوع ساز چنگ، مثل تفاوت بین اتومبیل و دوچرخه است! چنگ‌های سلتیک دیاتونیک هستند، این به این معنی است که با این نوع از ساز، تعداد گام‌هایی که می‌توانید اجرا کنید، محدود است. نیم‌پرده‌ها (بمل و دیز) در چنگ‌های لور یا سلتیک از طریق بالا و پایین بردن اهرم‌های کوچکی (لور) که در قسمت گردن ساز تعبیه شده‌اند، تنظیم می‌شوند. عمدتا هنرجویان مبتدی با چنگ سلتیک نوازندگی را شروع می‌کنند.
از طرف دیگر چنگ‌های کنسرتی یا پدال‌دار، کاملا کروماتیک هستند و می‌توانید آن‌ها را در هر گامی بنوازید. با حرکت پا روی پدال‌هایی که در پایه ساز تعبیه شده‌اند، نیم‌پرده‌ها عوض می‌شوند. چنگ‌های پدال‌دار، دارای ۷ پدال هستند که هر پدال مربوط به یک نت است و با فشار پا روی آن پدال، می‌توان نیم‌پرده‌های مربوط به آن نت را همزمان با نواختن با دست، تغییر داد.
یک چنگ سلتیک به چند سیم نیاز دارد؟
هنگامی شما به دنبال ساز چنگ دلخواه‌تان هستید، اولین چیزی که نظرتان را جلب خواهد کرد، تعداد سیم‌های آن است. این امر معمولا نوازندگان مبتدی و والدین را گیج می‌کند.
معمول‌ترین تعداد سیم برای چنگ‌های سلتیک یا لور، ۳۴ عدد است. شما با این تعداد سیم، می‌توانید دایره وسیعی از قطعات موسیقی را بنوازید. هم‌چنین اکثر سازمان‌هایی که آزمون‌های مرتبط با ساز چنگ را برگزار می‌کنند، سازهایی با ۳۴ سیم را برای اجرا می‌پذیرند. شما می‌توانید از یک چنگ سی‌و‌چهار سیمی در تمام مراحل نوازندگی‌تان از مبتدی تا پیشرفته استفاده کنید. چنگ‌هایی با ۳۶ سیم، هم تا حدی رایج هستند. افزوده شدن این دو سیم به ساز هارپ شما، باعث می‌شود که اندازه ساز هم کمی بزرگ‌تر شود و به احتمال زیاد صدایش هم بلندتر می‌شود. این تعداد سیم برای کسانی مناسب‌تر است که می‌خواهند به نوازندگی حرفه‌ای بپردازند. درنهایت، اینکه این دو سیم اضافه، قطعا مفید است، اما برای نوازندگان مبتدی چندان ضروری نیست.
بسیاری از نوآموزان به چنگ‌هایی که تعداد سیم‌های کمتری دارند (۲۶ یا کمتر) به چشم سازهای مبتدی نگاه می‌کنند. اما انتخاب سازهای کوچک، می‌تواند دلایل دیگری هم داشته باشد که مهم‌ترین آن قیمت کمتر و حملونقل راحت‌تر است. اگر شما مدام در رفت‌وآمد یا سفر باشید، یا اینکه به سادگی بخواهید فقط برای خودتان ساز بزنید و جای زیادی هم نداشته باشید، یک ساز چنگ بیستوشش سیمی برای شما مناسب‌تر است. در نظر داشته باشید که اگر شما یک ساز چنگ شما بیستوشش سیم دارد، معلم‌تان باید این توانایی را داشته باشد که به شما کمک کند تا قطعات مناسب برای ساز چنگ کوچک را پیدا کنید.
شاید به نظرتان غیرقابل درک باشد، اما نواختن یک ساز چنگ بزرگ‌تر عموما دشوارتر از یک ساز کوچک‌تر نیست. برای مثال چنگ‌های لپ (Lap harp) که معمولا روی زانو قرار می‌گیرند، باید به گونه‌ای نگه‌داشته شوند که از روی زانوی نوازنده به زمین نیفتند. در حالیکه چنگ‌های بزرگ‌تر که روی زمین قرار می‌گیرند را کافی است که به شانه تکیه دهید، در این حالت کف دست‌ها و بازوان هر دو دست آزاد هستند تا تنها روی نوازندگی تمرکز کنند. البته چنگ‌های کوچکی هم تولید می‌شوند که برای کودکان بسیار کوچک مناسب هستند. انتخاب ساز چنگ برای کودکان باید متناسب با قدرت دست‌های آن‌ها باشد و معمولا از فردی به فرد دیگر با هم تفاوت می‌کند.
صدای چنگ
احتمالا این موضوع مهم‌ترین بخش انتخاب یک ساز چنگ برای شما باشد. اینکه ببینید چه نوع صدایی را بیشتر می‌پسندید و سازی که انتخاب می‌کنید چه جنس صدایی دارد. انتخاب یک ساز چنگ، موضوعی کاملا فردی است. حتی بعد از جست‌و‌جوهای زیاد و شنیدن راهنمایی‌ها و پندهای آموزگاران و متخصصان، در نهایت این شما هستید که باید صدای سازتان را دوست داشته باشید. صدای سازها برای نوازنده‌های مختلف، متفاوت است. بنابراین نگران نشوید اگر سازی را که شما ترجیح می‌دهید با آنکه دوست یا معلم‌تان ترجیح می‌دهد متفاوت است. هیچ‌کدام از شما درست نمی‌گویید و هیچ کدام از شما هم اشتباه نمی‌کنید!
هر ساز چنگ، صدای مخصوص به خودش دارد، صدایی که مربوط است به نوع ساخت، طراحی، روند طبیعی پیر شدن ساز و اینکه چطور از آن مراقبت شده است. گاهی یک ساز که ظاهر چندان خوشایندی ندارد می‌تواند صدایی فوق‌العاده و گرم به شما بدهد. شایع است که می‌گویند: «چنگ‌های خوب، آواز می‌خوانند». اگر به دنبال خرید ساز چنگ هستید بهتر است از کسی بخواهید تا ساز مورد نظرتان را بنوازد و شما به صدای آن در فاصله گوش دهید. مهم‌ترین چیز این است که شما صدای ساز را دوست داشته باشید.
کیفیت ساخت یک ساز چنگ
اگر قصد خرید یک ساز چنگ یا هارپ را دارید، ضروری است که به این نکته توجه کنید که کیفیت ساخت ساز مورد نظرتان به گونه‌ای باشد که بتواند در برابر فشار ناشی از نواختن ساز و حملونقل به قدر کافی مقاوم باشد و خیلی زود آسیب نبیند. در سال‌های اخیر بازار چنگ، شاهد عرضه چنگ‌های ارزان‌قیمت و بعضا بی‌کیفیت آسیایی شده است. شاید در ابتدا این سازها جذاب به نظر برسند و قیمت‌شان هم وسوسه‌کننده باشد، اما در نهایت زحمتی که برای شما ایجاد می‌کنند از منفعت‌شان بیشتر است. این سازها معمولا خیلی زود در ناحیه گردن و یا ستون ساز دچار آسیب می‌شوند. صدای این سازهای چنگ ارزان، معمولا کمتر از حد انتظار است و به جاری اهرم یا لِوِرِ مرغوب، از قلاب‌های نه چندان مناسب در ساخت آن‌ها استفاده شده است.
هنگام ارزیابی یک ساز هارپ به هرگونه پیچ‌خوردگی در چوب گردن و یا ستون ساز دقت کنید. آیا شیار یا ترکی روی چوب ساز مشاهده می‌کنید؟ آیا چوب قسمت جعبه صدا از قسمت صفحه صدا مجزا است؟ (برای آشنایی با اجزای ساز چنگ می‌توانید به این مطلب در مجله پیانو باربد مراجعه کنید). تمام این نشانه‌ها می‌تواند، پیش‌درآمد اتفاقات بدی برای ساز شما باشد. اهرم‌ها یا لورها را بررسی کنید. لورهای خوب، آن‌هایی هستند که روی سیم‌ها را نپوشانند و آن‌ها را جابهجا نکنند، هم‌چنین خیلی نرم و راحت بالا و پایین شوند.
خلاصه مواردی که باید هنگام خرید ساز چنگ به آن‌ها دقت کنید
- آیا صدای ساز را دوست دارید؟ لازم نیست بیش از این، روی این موضوع تأکید کنیم که اگر شما صدای ساز را دوست داشته باشید، بیشتر از نیمی از راه را رفته‌اید.
- آیا ساز مورد نظرتان رزونانس خوبی دارد؟ یعنی سیم‌هایش به خوبی مرتعش می‌شوند؟
- آیا کشش سیم‌ها از بالا تا پایین به یک اندازه است؟
- آیا کیفیت صدا از بالا تا پایین هر سیم ثابت می‌ماند؟
- آیا وقتی وضعیت اهرم‌ها یا لورهای ساز را تغییر می‌دهید، روی کیفیت صدا تاثیر می‌گذارد؟ (معمولا، میزان اندکی کیفیت صدا تغییر می‌کند ولی باید حداقل باشد).
- آیا چوب ساز در قسمت گردن یا ستون، تاب برداشته است یا پیچ خورده است؟
- آیا اهرم‌ها یا لورها نرم و راحت جابهجا می‌شوند؟
منابع:
Teifi Harps
