در دهه ۱۹۹۰، تاثیر موسیقی بر مغز انسان با عنوان اثر موتزارت، معروف شد. این نظریه ادعا میکند که گوش کردن به موسیقی‌هایی که موتزارت ساخته است، کودکان را باهوش‌تر میکند.
والدین کودکان‌شان را به شنیدن موسیقی موتزارت وامی‌داشتند، حتی قبل از تولد، چون فکر می‌کردند که موسیقی روی جنین تاثیر می‌گذارد و باعث می‌شود که مغز او با قدرت و انرژی بیشتری شروع به کار کند. نظریه‌ای که امروز پذیرفته شده است، این است که یادگیری موسیقی روی عملکرد مغز کودک تاثیر مثبت دارد و این موضوع منحصر به موسیقی موتزارت نیست.
پیشرفت‌هایی که در سال‌های اخیر در زمینه علم عصب‌شناسی حاصل شده است، این امکان را فراهم آورده است که بتوانیم تاثیر موسیقی بر مغز را با معیارهای کمی اندازه بگیریم. در بخش اول مطلب تاثیر موسیقی بر مغز انسان، در مجله پیانو باربد تعدادی از این تاثیرات را برشمردیم، در این بخش ادامه آن‌ها را می‌خوانیم.
تاثیر موسیقی بر مغز کودکان
کودکانی که پیش‌زمینه موسیقایی دارند، در موضوعاتی مثل یادگیری زبان، مهارت خواندن، یادگیری ریاضی و مهارت‌های حرکتی نسبت به هم‌کلاسی‌های خود که پیش‌زمینه موسیقی ندارند، عملکرد بهتری دارند. (۳۹, ۴۰, ۴۱, ۴۲)
یادگیری موسیقی در سنین پایین، قدرت انعطاف مغز را افزایش می‌دهد، این توانایی مغزی به این معنی است که مغز قابلیت تغییر و رشد دارد. (۴۳) تنها صرف نیم ساعت زمان برای یادگیری موسیقی، جریان خون را در نیمکره چپ مغز افزایش می‌دهد. (۴۴) حتی اگر کودکان به یادگیری موسیقی ادامه ندهند، مشکلی پیش نمی‌آید. شواهدی مبنی بر این وجود دارد که مقدار اندکی یادگیری موسیقی، تاثیری طولانی مدت بر مغز باقی می‌گذارد. دانشمندان دریافته‌اند که تنها چهار سال یادگیری موسیقی می‌تواند در افزایش برخی از توانایی‌های مغزی فرد تاثیر بگذارد، به طوری که حتی چهل سال بعد، اگر فرد مورد آزمایش قرار بگیرد، تاثیر آن چهار سال، روی مغزش مشهود است. (۴۵) اگر کودکان تا پیش از هفت سالگی در معرض موسیقی قرار بگیرند، افزایش بهره‌وری که در مغز آن‌ها اتفاق می‌افتد، می‌تواند تا پایان عمرشان باقی بماند. (۴۶, ۴۷) کودکانی که در گروه سرود یا گروه کر آواز می‌خوانند، در سایر کلاس‌های درس‌شان هم میزان رضایت‌مندی بیشتری را ابراز کرده‌اند. (۴۸)
بیشتر مطالعاتی که درباره تاثیر موسیقی بر انسان انجام گرفته، روی دانش‌آموزان آزمایش شده است، درحالیکه شواهدی در دست است که نشان می‌دهد که هیچ محدودیت سنی برای شروع موسیقی وجود ندارد و نمی‌توان هیچ سنی را برای شروع یادگیری موسیقی زود دانست. وقتی برای کودکانی که هنوز راه نیفتاده‌اند و یا هنوز به حرف نیفتاده‌اند، با سازهای کوبه‌ای آواهای ریتمیک نواخته می‌شود و یا برای آن‌ها، ترانه‌های کودکانه می‌خوانند، مغز آن‌ها به این محرک‌ها پاسخ می‌دهد و به نوعی شروع به یادگیری موسیقی میکند. (۴۹) کودکانی که در معرض درس‌های موسیقی قرار می‌گیرند، بهتر ارتباط برقرار می‌کنند، بیشتر می‌خندند و واکنش‌های آن‌ها نسبت به محرک‌های موسیقی نسبت به سایر کودکان سریع‌تر و پخته‌تر است.
تاثیر موسیقی بر مهارت‌های درسی دانش‌آموزان
بسیاری از مدارس به خاطر صرفه‌جویی در بودجه، برنامه‌های آموزش موسیقی را از دروس خود حذف کرده‌اند. این درحالیست که معلمان و والدین اعتقاد دارند که این کار، اشتباهی بزرگ است. چه موسیقی در مدرسه آموزش داده شود و چه خارج از مدرسه، باعث بهبود عملکرد کودکان در مهارت‌های زیر می‌شود: (۵۰)
- بهبود پیشرفت در مهارت‌های زبانی
- اندکی افزایش هوش
- بهبود نمرات درسی
- افزایش اتصالات عصبی بین اجزای مختلف مغز
- افزایش توانایی تجسم فضایی
می‌بینید که بر خلاف درک عرفی که معمولا از موسیقی وجود دارد، یادگیری موسیقی حتی بر یادگیری علم هم تاثیر مثبت دارد. برای مثال توانایی تجسم فضایی به دانش‌آموزان قدرت می‌دهد که بهتر متوجه شوند که چیزها چطور با هم کار می‌کنند. این توانایی برای مشاغلی مانند معماری، مهندسی، ریاضی و علوم کامپیوتر نقش حیاتی بازی میکند. فیزیکدان بزرگ، برنده جایز نوبل فیزیک، آلبرت انیشتین، ویولونیستی چیره‌دست بوده است که اشتیاقش به موسیقی در تمام طول زندگی‌اش ادامه یافته است. (۵۱) او معتقد است که نظریه نسبیت را از طریق حس شهودی‌اش ابداع کرده است و موسیقی برای شکوفایی حس شهودش مثل نیروی محرکه عمل کرده است.(۵۲)
بنابراین با محروم کردن دانش‌آموزان از درس‌های موسیقی، شاید داریم جهان را از انیشتین‌های بعدی محروم می‌کنیم!
تاثیر موسیقی بر مغز سالمندان
درست همان‌طور که هیچ سنی برای شروع موسیقی زود نیست، هیچ سنی هم برای شروع موسیقی دیر نیست! سالمندانی که نواختن موسیقی در برنامه زندگی‌شان جا دارد، یا عادت به آواز خواندن دارند، یا به همراه موسیقی می‌رقصند، از تاثیر موسیقی بر جسم، روان و مهارت‌های اجتماعی‌شان بهره‌مند می‌شوند. موسیقی مغز را در برابر بیماری‌هایی که به زوال مغز می‌انجامند، محافظت میکند و نسبت به سایر فعالیت‌های تفریحی، تاثیر بیشتری روی حفظ قوای شناختی افراد دارد. (۵۳)
سالمندانی با پیش‌زمینه موسیقایی در آزمایش‌های مربوط به قوای شناختی، نمرات بالاتری می‌گیرند نسبت به کسانی که از این پیش‌زمینه برخوردار نیستند. (۵۴) این افراد انعطاف‌پذیری ذهنی بیشتری هم دارند. گوش دادن به موسیقی هم اثر بسیار قابل توجهی برای حفظ قدرت حافظه افراد سالمند دارد. (۵۵) وارن بافت، مدیرعامل و یکی از بزرگ‌ترین سهامداران شرکت برکشایر هاتاوی، یکی از ثروتمندترین و موفق‌ترین افراد حال حاضر جهان ماست. او در سن ۷۸ سالگی قوای ذهنی بسیار سرحال و تیزی دارد و آن را مدیون نواختن یوکللی است! (۵۶)
تاثیر موسیقی بر اختلالات روانی
به نظر می‌رسد که موسیقی می‌تواند هر چیزی را که مغز شما را آزار می‌دهد، شفا ببخشد، چه با یک اختلال روانی روبه‌رو باشیم و چه با یک بیماری عصبی. موسیقی می‌تواند علائم اختلالات خلقی و ذهنی شامل موارد زیر را تسکین بدهد: (۵۷, ۵۸, ۵۹, ۶۰, ۶۱, ۶۲)
- اضطراب
- افسردگی
- اختلالات خواب
- اختلال بیش‌فعالی کمبود توجه (ADHD)
- اختلال استرسی پس از آسیب روانی (PTSD)
- اسکیزوفرنی
موسیقی نشان داده که توانایی اثرگذاری در درمان عوارض بیماری‌هایی مثل سکته مغزی، اوتیسم، پارکینسون، زوال عقل و آلزایمر را دارد. (۶۳, ۶۴, ۶۵, ۶۶, ۶۷) موسیقی هم‌چنین می‌تواند بر عوارض روانی ناشی از بیماری‌های جسمی اثر بگذارد. موسیقی می‌تواند سطح کیفی زندگی بیماران سرطانی، دارای اختلال زوال عقل، پارکینسون و بیمارانی که از دردهای مزمن رنج می‌برند را بهبود ببخشد. (۶۸, ۶۹, ۷۱ ۷۰) گوش دادن به موسیقی قبل و بعد از عمل جراحی می‌تواند بر کنترل استرس بیماران اثر مثبت بگذارد. (۷۲, ۷۳) موسیقی می‌تواند گیجی و هذیان پس از عمل جراحی را کاهش دهد و بر دوران نقاهت از بیماری سالمندان اثر مثبت داشته باشد. (۷۴)
تاثیر موسیقی‌درمانی بر بهبود کیفیت زندگی
همه می‌توانند فقط به قصد تفریح و لذت بردن به موسیقی گوش دهند و یا نواختن موسیقی را در برنامه خود بگذارند و با این حال از منافع درمانی آن بهره‌مند شوند. اما وقتی که در وضعیت بیماری قرار دارید و نیاز به مراقبت‌های حرفه‌ای درمانی دارید، آن موقع است که می‌توانید از موسیقی به عنوان عاملی جهت تسریع روند بهبودی کمک بگیرید.
موسیقی‌درمانگران طوری آموزش دیده‌اند که می‌توانند از موسیقی برای هدف قرار دادن نیازهای جسمی، روانی، شناختی و اجتماعی بیماران استفاده کنند. موسیقی‌درمانی برای درمان افرادی که مبتلا به اوتیسم، زوال عقل، آلزایمر، درد مزمن، آسیب‌های عاطفی و انواع اختلالات روانی مانند افسردگی هستند مفید است. (۷۵, ۷۶) مزایای بالقوه کار با یک درمانگر موسیقی شامل بهبود خلق‌و‌خوی، تمرکز و انگیزه، کاهش اضطراب، خشم، استرس و ناامیدی است. (۷۷) شما می‌توانید برای پیدا کردن یک درمانگر موسیقی در هر نقطه‌ای در جهان از این دیکشنری منتشر شده توسط انجمن موسیقی آمریکا کمک بگیرید.
تاثیر موسیقی‌درمانی بر بیماران آلزایمر
یکی از قابل توجه‌ترین موفقیت‌های موسیقی‌درمانی، تأثیر آن بر زندگی بیماران آلزایمر است. بیماران پیشرفته آلزایمر توانایی خود را برای گفتگو‌های تعاملی با دیگران از دست می‌دهند و در نهایت صحبت کردن را به طور کامل متوقف می‌کنند. اما موسیقی‌درمانی نشان داده است که حتی در زمانی که بیمار هیچ چیز دیگری ندارد، بسیار موفق بوده است. (۷۸, ۷۹) زمانی که بیمار ترانه‌ای آشنا را می‌شنود به شکل آشکاری تحت تاثیر قرار می‌گیرد و شروع به هم‌خوانی با ترانه میکند. به نظر می‌رسد که حافظه موسیقایی نسبت به سایر حافظه‌ها دوام بیشتری دارد. پرستاران و اعضای خانواده گزارش می‌دهند که برای اکثر این بیماران، موسیقی‌درمانی بهترین بخش روزشان است.
در واقع موسیقی‌درمانی چیزی بیش از کمک به احیای حافظه برای بیماران مبتلا به آلزایمر انجام می‌دهد. موسیقی به بهبود افسردگی، اضطراب و هراس در این بیماران کمک میکند و روی‌هم‌رفته باعث می‌شود تا کیفیت زندگی این افراد افزایش یابد. (۸۰) معلوم شده است که موسیقی‌درمانی می‌تواند تغییرات قابل اندازه‌گیری در ماده فرارسان عصبی مغز ایجاد کند و این یکی از راه‌هایی است که موسیقی می‌تواند به شیوه‌ای مثبت بر مغز بیماران آلزایمری اثر کند. (۸۱)
برای اینکه به شکل ملموس‌تری با تاثیر موسیقی بر بیمارانی که از اختلالات زوال عقل رنج می‌برند آشنا شوید، ما به شما تاکید می‌کنیم که این ویدیو مستند را ببینید. مستندی به نام A Story of Music & Memory که می‌توانید آن را در شبکه نتفلیکس پیدا کنید. این ویدیو روال تاثیر موسیقی بر بیماری که از ضعف شدید قوای مغزی رنج می‌برد را نشان می‌دهد. این بیمار با قرار گرفتن در معرض ترانه‌ها و موسیقی‌های دوران جوانی‌اش کم‌کم واکنش نشان می‌دهد.
چطور موسیقی روی هر مغز به شکلی متفاوت اثر می‌گذارد؟
یکی از سوالات رایجی که مردم معمولا درباره موسیقی می‌پرسند این است که چه نوع موسیقی برای گوش دادن بهترین گزینه است؟ جواب این است: بستگی دارد!
در وهله اول در نظر بگیرید که چه انتظاری از اثر موسیقی دارید؟ برای مثال موسیقی که به همراه شعر اجرا می‌شود، هنگامی که شما دارید اطلاعات جدیدی را وارد مغز می‌کنید، می‌تواند تمرکز شما را به هم بزند.
(۸۲) هرچند همین موسیقی مواقعی که در حال انجام یک کار تکراری و روزمره هستید، می‌تواند برایتان مفید باشد. (۸۳) یافته‌های جدید از این نظر شگفت‌انگیز هستند، مطابق با این یافته‌ها، گوش دادن به موسیقی که با موقعیت شما متناسب نیست، حتی می‌تواند خطرناک باشد! برای مثال، بیمارانی که جراحی قلب انجام داده‌اند، موسیقی هوی‌متال و موسیقی تکنو گوش کنند. گوش دادن به چنین موسیقی ممکن است برای این افراد منجر به احساس استرس و نامنظمی ضربان قلب بشود. (۸۴)
در وهله دوم در نظر بگیرید که همیشه گوش دادن به موسیقی که دوست دارید برای شما مفیدتر است. موسیقی دلخواه یک نفر ممکن است برای دیگری سر‌و‌صدایی آزاردهنده باشند. پدر و مادرها گواه خیلی خوبی بر این موضوع هستند. دانشمندان علم عصب‌شناسی، امروزه می‌توانند ببینند که موسیقی روی مغز افراد مختلف به گونه‌ای متفاوت اثر می‌گذارد. دانشمندان با استفاده از تصویربرداری به روش اف‌ام‌آر‌آی، مشاهده کرده‌اند که وقتی افراد به موسیقی دلخواه‌شان گوش می‌کنند جریان خود در مغزشان افزایش می‌یابد و اتصالات مغزی بهتر برقرار می‌شود در مقایسه با زمانی که موسیقی که گوش می‌کنند دلخواه‌شان نیست. هم‌چنین مناطقی از ذهن که حین گوش دادن به موسیقی فعال می‌شود به پیشینه موسیقایی افراد و سلیقه آن‌ها بستگی دارد. محققان تایید کرده‌اند که اولین و مهم‌ترین نوع موسیقی که افراد برای افزایش تمرکز و زایایی مغزشان باید گوش کنند، موسیقی است که از آن لذت می‌برند. علاوه بر این بهتر است که این موسیقی با ساز همراهی شود در برابر اینکه آواز یا صدای انسانی تنها باشد، ضرب‌آهنگ شاد داشته باشد، با صدای ملایم پخش شود و در حالت ایده‌آل صداهایی از طبیعت هم در آن شنیده شود.
منبع:
TB BRAIN FIT
بخش اول این مطلب را در صفحه زیر بخوانید:
تاثیر موسیقی بر مغز (۱)